Sa Ghaeltacht, Márta 1980

2 AG LAi}HA!RT DO AR 3 MARTA 1980agoscailto1figiuilan leathnuchain nua ata curtha le monarcha Hadach Conamara Teo. i gCill Chartha duirt Priomh-Fheidhmeannach Udaras na Gaeltachta, Catlzal Mac Gabhann "... Ta gach comhlacht a bhfuil Udaras na Gaeltachta, ag pie leis ag coimhlint sa mhargadh oscailte - nil monoplacht ag aon cheann acu agus nil iachall ar einne a dtairgi na a seirbh isi a cheannach ... " DEARCADH Anuas go dti 1965 nuair a leasaiodh an tAcht Um Thionscail na Gaeltachta chun cumhachtai forbartha agus infheistiochta a thabhairt do Chaeltarra E'ireann J;lacadh go gcaillfeadh na tionscail a bhi a reachtail ag Gaeltarra slad mar airgid gach aon bhliain, agus seachas clampar airithe ins na media nuachta la foilsithe an Tuarascala Bliantuil is beag eile a duradh frioi na fead(ai tionsclaioch ta fhorbairt sa Ghaeltacht gan caillteanais thradala bheith ag eascair as. ls cosuil gur ghlac pobal na Gaeltachta leis an gcas sin, agus ghlac pobal na tire i fiCOitinne leis de hharr dearcadh ginearalta a bhi thart (agus ata thart in aiteanna go foill) nach seasodh rud ar bith sa Glzaeltacht gan tacaiocht i bhfoirm airgead Stait bheith mar mhaide croise faoi. Caithfidh nach aon ardu meanman do mhuintir na Gaeltachta a bhi sa dearcadh sin. DEACRACHTAl Nuair do tugadh na cumhaclztai breise do Ghaeltarra faoin Acht leasaithe i 1965 leagadh sios go gcaithfeadh tionscail sa Ghaeltacht feidhmiu ar bhonn brabUlachta feasta agus go gcaithfi deireadh a chur leis an gcaillteanas a bhi comhchiallach le tionsclaiocht Gaeltachta. Bhi go leor deacrachtai le cur i bhfeidhm na dtreoracha sin, agus thar threimhse cuig no se de bhlianta bhi mi-thuiscinti, raic agus eascairdeas nuair b 'eigean aonaid deantusaiochta agus monarchana a dhunadh no tionscail de shaghas eile a chur iontu. Ghlac se tamall fada a chruthu don phobal na feadfai nios ma leanacht de thionscal a raibh airgead a chailliuint go tram aige agus na raibh aon bhealach athcheartaithe le fail do, direach de bharr go raibh dornan daoine fostaithe ann. RATH AGUSCUMAS Faoin gclar nua forbartha a tionscnaiodh de bharr leasu an Achta i 1965, agus de bharr claru na sean-rannoga tradala mar chomhlachtai priobhaideacha i 1975, ta go leor comhchomhlach tai agus fo-chomhlach tai faoi scath Udaras na Gaeltachta anois, comhlachtai a bhfuil rath agus cumas ag baint le cuid mhor acu agus cuid eile acu a chaithfear an coras atlzcheartaithe a chur i bhfeidhm ina gcas. Tuigfidh pobal na Gaeltachta um an dtaca seo go gcaithfidh gach tionscal sa Ghaeltacht seasamh ar a bhonna agus bheith brabulach, agus go gcaithfidh an Bhainistiocht agus an lucht oibre bheith cumasach eifeachtuil. Tionscal ar bith nach amhlaidh sin do nil ach ceist ama go mbeidh se i dtriobloid do-sharaithe, cwna ce mheid a .fhostaionn se agus ce chomh criticiuil agus ata an fhostaiocht sin. SA GHAELTACHT MONOPLACHT Nuair do labhair Cathal Mac Gabhann faoi gan aon mhonoplacht bheith ag comhlacht ar bith sa Ghaeltacht bhi se ag tagairt ni hamhain don mhonoplacht i gcursai trachtala, ach bhi in aigne aige freisin an dearcadh sin ag an bpobal go bhfuil cineal monoplachta eile ag comhlachtai sa Ghaeltacht a thugann dionacht doibh ar na gnath priacail gnotha agus a choimeadfaidh i bhfeidhm iad le insteallaithe airgead Stait cuma iad brabUil no mi-eifeachtuil agus direach de bharr go bhfuil siad lonnaithe sa Ghaeltach t agus ag tabhairt fostaioch tansin. SOILEIRIU Doibh siud den dearcadh eidreorach sin thug an tUasal Mac Gabhann soileiriu gan aon eideimhne i gcuid eile da chaint i gCill Chartha: "... nil rath ar bith i ndan d'aon chomhlacht nach bhfuil a bhainistiocht agus a fhoireann taidir agus eifeachtuil agus nach bhfuil sasta na leasaithe ar ga leo a chur i bhfeidhm do reir mar ta eileamh orthu sa ghno . .. Cinnte, is feidir le Udaras na Gaeltachta agus leis an Rialtas cuidiu le comhlacht ar bith deacrachtai a sham, ach ma feictear nach bhfuil an iarrach t agus an dul chun cinn a dheanamh a leirionn go mbeidh saru buan ar na fadhbanna ach an cabhair cu i a jhail, n i leanfar ag cur breis caipitil ar fail chun tuilleadh caillteanais a thuilleamh ". Tlbhacht na Naoi - ar an gculra baile ata go maith agus cuiteamh ar an gculra ata easnamhach ar chuiseanna nach bhfuil leigheas ag einne orthu, ata bainteach b 'fueidir le saol, le tuiscint poibli n6 le foirginti nach dtugann aon aird ar riachtanais phaisti bheaga. SC nna ''Blianta Criticiula Fordis an Phdiste" e II oil ea FORBAIRT OCAIDI FOGHLAMA le Helen Bean Ui Mhurchu Cathaoirleach an Comhchoiste Reamhscoilalochta. IS MINIC a tharlaionn, go hairithe ins na hEolaiochta i mar shampla, go mbionn an smaoineamh maith ceanna ag daoine i ngan fhios da cheile b'fueidir, agus go minic neamhspleach ar a cheile. Ni liionadh mar sin gu r t ha r!a t uiscint ar thabhacht na naiscolaiochta ag an am cheanna ag Gaeltarra (mar a bhf), ag an gComhdhail agus ag an gConradh a chuidigh tus a chur leis an eagraiocht le cabhair airgid 6 Bhord na Gaeilge, deanadh comhordnu idir roinnt de na hiarrachtai seo trid an g Co mhchoiste Reamh– scolaiochta. Baineann gneithe eagsula le forbairt an phaiste agus deanfaidh an Naionra maith freastal orthu sea go leir, mar brathann an du! chun cinn intleachtuil (a gcuirtear an oiread sin beime air) ar an du! chun cinn ins na gneithe eile fisiciuil, mothuchanach agus s6isialta. Ta na treithe pearsantachta, feinmhuinine agus neamhspleachais riachtanach freisin don ghniomhu intleachtuil. I dtimpeallacht spreaguil an Naionra maith ni chuirtear srian leis an bhfiosracht nadurtha gurb' i bunsraith na foghlama i. Ni "muineadh" a deantar sa Naionra maith, ach cuirtear ar fail 6caidi foghlama don phaiste fein ata oiriunach da staid fuorbartha agus don duil a bhionn aige san imirt. Agus tugtar aithint i gc6nai don bhfirinne nach ball aonair e an paiste, ach cuid d a the aghlach agus da phobal i gcoitinne. Fuair an nua scannan suimiuil "Forbairt" (faoi stiuradh Bob Quinn) a chead thaispeaint phoibli ar R.T.E. 2 ar la le Phadraig. Thug an scannan leiriu ar an bhforbairt pobal agus ar an "reabh16id chiuin" ata ar siul ins na ceantair Ghaeltachta le blianta beaga anuas, go hairithe 6 tionscnaiodh an Com6rtas Forbartha Pobal i 1974. Chomh maith le leargas a thabhairt ar iarrachtai deonacha na bpobal eagsula thug an scannan aitheantas don ait thabhacht ata bainte amach anois ag na Comharchumainn i saol pobal na Gaeltachta. ~ \."'.. ,. ~"%\ ~ . ' 't' ~d \ ~"' , . .,,;: ' -· ~ 1.:.'._ Sao/ sona sasta i Naiscoil Chais Fharraige - Pictiur le Jimmy Walshe. Na biag cur isteach ar an obair a mhac! - Nalscoil Dhun Chaoin. Pictiur le Aodan 6 Conchuir. COMHOIBRIU Ceann de na torthai ba thabhachtai a bhi leis seo na an comhoibriu idir an Chomhchoiste agus lldaras na Gaeltachta maidir le cur chun cinn na na iscolaiochta sa Ghaeltacht trid an Sceim Forbartha Naionrai. Mas aon slat tomhais e an t-eileamh d'eirigh thar barr leis an Sceim sea agus ta an-mholadh ag du! don Udaras da bharr, ce nar mhiste athbhreithniu a dheanamh uirthi anois agus reimse na Sceime a leathnu. Deirim e seo mar nach beag an pairt ata le h-imirt ag an Naionra rnaith pobail, ni hamhain le leas an phaiste a onair, ach le leas na Gaeltachta fein. Tuigtear anois oiread na tabhachta a ghabhann le blianta criticiula forais an phaiste 6 bhreith go haois a cuig n6 mar sin. Deanann an paiste nios m6 forbartha agus du! chun cinn sa treimhse seo na mar a dheanfaidh se go coibhneasta an chuid eile da shaol b'fheidir. Mar sharnpla, aithnitear go coitianta anois an cumas chun teanga agus chun teangacha ata sa phaiste 6g. Is feidir leis an Naionra maith leathnu a dheanamh TODHCHAI Ta Gaeltacht an Jae inniu faoi bhru chulturtha. Caithfear an Ghaeilge a dheimhniu i re1m thabhachtach an teaghlaigh. Trid an Naionra mar ghleas po bail ata freagrach as todhchai an aos 6ig, ni hamhain go dtugtar spreagadh do dhaoine athbhreithniu a dheanamh orthu fein mar phobal, ach t ugtar d6ibh freisin an co mhacht chun Iamh gniomhach a ghlacadh in oideachas a bpaisti fein lasmuigh den teaghlach, agus da thoradh sin ar chaomhnu a gcultUir fein agus ar neartu a bpobail fein, gan aon chailliuint doibh fein. Mar sin ta r61 leathan ag an Naionra Gaeltachta. Is gleasra oideachais agus sh6isialta e i dteannta cheile, faoi stiuir an phobail fein . Beifear ag suil le deis chun leiriu den scannan a chur ar fail do choisti agus do ghrupai eile ar speis leo e amach anseo. • • DUL CHUN CINN I gCORCA DHUIBHNE Bhi teacht isteach £600,000 ag Comharchumann Forbartha Chorea Dhuibhne i rith na bliana seo caite - se sin ardu 50% ar an mbliain roimhe agus chomh maith leis sin d'eirigh I ion na ndaoine ata faoi lan-fhostafocht ag an gComharchumann go dti 40. Dhein an Comharchumann breis agus 1,000 acra talun a mh intiriu i rith na bliana - an meid is m6 f6s a deineadh in aon bhliain amhain. Ta an-eileamh' ar an obair seo faoi lathair de bharr an deontais speisialta 70%. Chun an obair breise seo a chur i gcrich bh i ar an gComharchumann a chuid innealra a dhubailt. Le cabhair 6 Ghaeltarra Eireann (Udaras na Gaeltachta) cheannaigh an Comharchumann feirm thaispeantais (50 acra). Ta se beartaithe feirmeoiri na haite a thabhairt go dti an fheirm chun sc i I eanna agus modhanna feirmeoireachta nua aimseartha a fheiceail. Ainneoin na ndeachrachtai a bhain le eagru na gcursai Ghaeilge de bharr stailc an Phoist agus na dTelef6n bhi gach colaiste de chuid an Chomharchumainn Ian i 197 9 . Is cosuil freisin go mead6far i 1980 an 800 dalta a fhreastal ar chursai deireadh seachtaine i 1978-79. Chuir an easpa greine isteach go m6r m6r ar fhas na dtratai go ginearalta anuraidh ach mar sin fei n bh i an toradh ba mh6r f6s ag an gComharchumann - suas le 90 tonna in aghaidh an acra.