Gaeltacht, 08 Meitheamh1973

Thiar i nGleann Ceo llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMlllllllllllllllllll le Tadhg 0 Rabhartaigh Ullllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Ni thiocfadh le haon duine an t-og;lnach seo a dhiultu. Sciurd se amach chun an tsiopa, agus charbh fhada amuigh e gur phill se agus tr;lidirc lod;lilte leis. Bhi gloini uisce bheatha ar an tr::iidire sin, gloini fiona, buideil de liomamlid, brioscai, milse;lin agus ulla. "Bhearfainn mil bheach agus mead mar bhia duit, a phluirin na mban donn og," ar seisean, agus e ag sineadh gloine den fhion chuig Triona. "Biodh geall nar chuala tu an t-amhrfo sin riamh i nGleann Ceo, a Thriona Nie Ghiolla De." ·.·Ta se uilig ag mo mhathair mhor," ar sise. ..T:i se ! Bhuel, sin an bhean ar mhaith liomsa a bheith ag caint lei. 'Bhfuil an triu rann agat, a Thriona? Sharaigh se orm aon chuid den rann sin a fhail o dhuine ar bith, amach on da line dheireanach.' "Mise i mbannai go bhfuil se aici, ma ta se ag duine ar bith," arsa Seimin, ag tarraingt air a ghloine uisce bheatha. ''Ta eagla orm, a dhuine uasail," ar sise, "nach bhfuil moran de agam. Ta duil mhor agam in amhrain Ghaeilge; ach t::i eagla orm nar chuir me aon chuid rnhor suime riamh san amhran sin a bhfuil tu ag tnlcht air." "M'anam go bhfuil se agat, maise," arsa Seimin, "ma ni tu staidear ort fein mar is ceart." Bhi Seimin leathshUgach. "Nil a fhios agam an cuid de e seo?" ar sise: Chonaic me ag teacht chugam i i lar an tsleibhe, Mar realtog trid an cheo." "Maith mo ghirseach thU !" arsa Marcas Mac Alastair, agus ardaoibh air. "Ar chuala tusa sin, a Sheimin Bhain? 'Mar realt6g trid an cheo'. Ca bhfaighfea a bhualadh sin, thoir na thiar? Dheamhan gur shil me go raibh linte galanta agam. A leitheidi seo, cuir i gcas: 'A ghnuis mar ghrein le duscadh an lae, a mhUchfadh lean le do ghaire,' agus 'A phllir na maighdean is uire gne', agus 'Cen tir ins an chruinne inar hoileadh tu, a realt gan cheo?' Ach .ca bhfuil an ceann acu ata inchurtha le 'mar realt6g trid an cheo'?" "Dheamhan a bhfuil de chaill orthu, ach oiread" arsa Seimin. ' "Ni fada, a Thriona, go dtuga me ruaig suas an bealach s'agaibhse," arsa Marcas. "Ach b'fheidir gurb e an madadh a chuirfea i mac Mhic Alastair, da bhfeicfea chugat e!" "Ni chuirfear madadh na madadh ionat, a dhuine uasail " arsa Triona. "Beidh cead failte romhat in am ar bith. A~h ta eagla orm nach bhfuil an chuid mh6r amhran ·ag mo mhathair mh6r le tabhairt duit." "Anois, a chairde, an gcluin sibh i do mo chur 6 dhoras? Ar nd6igh, mura bhfuil amhrain aici, cinnte ta scealta aici ?" "Scealta, an ea?" arsa Seimin Ban. "Mas ar lorg scealta ata ~u, a d?uine uasail, is e an Greasai Rua an fear le ghabhail c~wge. D1abhal a leitheid a chuala mise riamh ag an sceal– a1ocht. Shuifea tri oiche go maidin ag eisteacht leis. Dheamhan sceal o Cheis go Carn nach bhfuil ag an Ghreasai Rua. Chuirfeadh se an ghruaig ina seasamh ar do cheann." "Caithfidh me oiche aige roimh i bhfad," arsa Marcas · '.'ach ni fhagann sin nach bhfeiceann tusa, fosta, chuga~ !Steach me oiche eigin, a Thriona." "Oiche ar bith da dtiocfaidh tu, beidh fiorchaoin f::iilte romhat," ar sise. "Bhi a fhios agam," ar seisean, "nach raibh olc ar bith agat dom. !s m6r an trua go gcaithfidh me a bheith ag imeacht, a chairde. Agus dheamhan gur dhobair dom imeacht gan bronntanas beag Nollag a thabhairt don bheirt oganach seo ata ag gabhail a bheith ar na mianach6iri is fearr a bheas agam go foil!." ~ug se bonn leathchoronach an fear doibh. Thug se a agha1dh thart ar Thriona ansin agus aoibh an ghaire air. "Nil me ag tabhairt a dhath duitse, a Thriona," ar seisean. "Ta tusa thar aois na bpaisti, nach bhfuil?" "Ta eagla orm go hhfuil," ar sise, agus d'amharc si direach san aghaidh air agus rinne gaire. "Mar uisce tanai ag rith ar ghaineamh, glan a hanam gle_igeal," ~r seisea~, ina intinn fein. "Siuil leat, a Sheimin! Be1dh an 01che oramn. Nollaig mhaith daoibh a chairde" D'imigh seam~~? a~~s ~n choisceim fhada,sin aige. Agus ha chorrach a sh1u1l Sc1mm amach ina dhiaidh. "Beidh obair ag Seimin an baile a bhaint amach anocht" arsa Triona, "ma 6lann se m6ran eile. Thig libhse fanacht fa_n teas anseo, a ghasura, go ndeana mise mo ghnothai sa ts1opa." ~uair a bhi iomlan a cuid earrai ceannaithe aici chuir an ca1lm heart trom anal! trasna an chuntair chuici. "Leatsa e seo, a Thriona," ar sise. "Bagun ata ann- fiche punt d~n hhagun is fearr againn. Fear uasal ata i ndiaidh a ghabhail amach ansin a d'ordaigh a thabhairt duit. M'anam nach ag gach aon ghirseach ata cara mar sin!" Ni raibh Triona r6chinnte ar feadh n6imeid ce acu a ghlacfadh si an heart seo no nach nglacfadh. Ach rinne si amach sa deireadh gur mho an t-olc mi an mhaith a dhean– f~d~ si lena dhiultu; agus ghlac si e mar ghlacfadh duine ar b1th ~r~~ntanas Nollag. Ba mhor sin a haoihh agus h'eadrom a co1sce1m ag gabhail ar ais amach an Bradshliabh di fein agus do na gasl'.1ir an oiche sin, le solas gealai. AR LEANSTAN "Muire, t:i loiccad ar d6igh libh, a phairti,'' arsa an tseanbhean, an uair a bhain siad an teach amach agus pianta ina gcuid sciath;ln i ndiaidh a bheith ag iompar na mbeart. "Caithfidh se go dt:iinig sibh ar chroca oir in ait eigin." Bhi an chistin glan orduil ag an tseanbhean, na soithigh coirithe go deismear ar an drisit'.1r, coinneal ar lasadh i ngach fuinneog sa teach, craos tine sa ghr:ita, an citeal ag gabhail cheoil ar an chruca, agus i fein agus an seanduine ina sui, duine ar gach taobh den tine. I dtaca le hOna de, ni raibh stad uirthi ach on doras go dti an tine o bhi clapsholas ann. Chuaigh si in araicis an triuir chomh luath is chuala si ag teacht iad; agus nior luaithe a cuid brog ur sciobtha as ceann de na beairtini aici na bhi siad bogcheangailte aici ar a cosa. Ach, da bhfeicfe::i an tseanbhean nuair a fuair si fein a cuid slipear ina lamha, ni dheanfa aon chuid mhor iontais d'Ona bhocht. Agus ba bheag nach raibh an seanduine chomh hole le duine nuair a ,tugadh a phiopa galanta adhmaid d6, a scian phoca agus a ghiota tobac. Lion Triona an lampa agus las e. Chuir si eadach ur ar an tabla. Bhog si lena gnothai trid an chistin gan trup gan torman, gan iarraidh ar aon duine cos a tharraingt isteach na amach, na stol na cathaoir a bhogadh anonn na anal!. Chluinfea a glor stuama agus a gaire caiuil trid an chomhra ghleoireiseach a bhi thart fan teallach, agus i ag ealu, san am cheanna, on drisiur go dti an tabla agus 6n tabla go dti :m tine ~n stad na moill a dheanamh, ach oiread is da mbeadh si gan a hheith ag cur suime da laghad sa chomhra. Agus, sular mhothaigh aon duine sa teach, bhi an suipear reidh aici agus i ag iarraidh orthu sui isteach. Agus bhi sin aici doibh, suipear nach bhfacthas a leitbeid ar an tabla sin le fada an la. Bae an breithiunas a thug ConchUr Mor air, nuair a bhi buiochas tugtha don Ri aige ar shon an bhia agus ar shon na slainte, gur macasamhail an tsuipeir a bhi ann a tairgeadh d'athair mor an Ghreasai Rua an oiche a chuaigh se ar seachran sa cheo agus casadh e i measc na ndaoine beaga sa chaislean faoi thalamh a bhi fa Dhlln leGrein. Tamall beag i ndiaidh an tsuipeir, nuair a bhi an sean– pheire ina sui, duine ar gach taobh den tine agus aoibh bhrea orthu, thainig Feargal chucu anuas as an tseomra agus dha mhuga puins leis. "Braon beag a bhearfas bhur gcroi daoibh," ar seisean. Thainig aoihh ar an tseanpheire mar thiocfadh ar pheire paisti. "Dheamhan a leitheid d'Oiche Nollag a bhi anseo riamh," arsa an seanduine, agus an ghnuis shoineanta sin air, agus e ag dearcadh go pleisiurtha ar an cheo chumhra a bhi ag eiri chuige as a mhuga puins. '"Fheargail, a mhaicin," ar seisean, "tabhair dom do lamh. Bhi me ag duil a gconai gur abhar bulai fir a bhi ionat; ach char shamhail me go dtiocfadh an eifeacht triot chomh luath seo. Sheacht m'anam thu, a mhic! Agus tusa, a Pheadair bhig, gabh anal! anseo a fhad liom noimead." Thainig Peadar a fhad leis, agus cineal de chotadh air. D'fhag Conchur M6r a mhuga puins uaidh ar an bhac agus rug se ar laimh Pheadair i gcrag 1 mh6r da chuid. Ar ndoigh, bhi larnh Fheargail faiscthe sa chrag eile aige. "Go gcuire Dia rath ar mo chuid gasur!" ar seisean. 'Bhur n-athair agus bhur mathair, go ndeana an Ri a mhaith ar na creatuir, ce aige a bhfuil a fhios nach bhfuil an bheirt acu de dheas go leor duinn an Oiche Nollag seo? Ce leis a dtig a ra nach bhfuil na creatuir ag amharc orainn ar an uair seo, agus ag eisteacht linn? Agus, ma ta, nach orthu ata an br6d as an bheirt agaibh anocht? Buiochas do Dhia go bhfaca muid an la seo, i ndiaidh a bhfuil d'anas fulaingthe againn. Ta aoibh ar bhur n-athair m6r agus ar bhur mathair mh6r an0cht nach raibh orthu le fada go leor. Fan am seo areir, agus me ag pilleadh ar an teach seo, ba nimhneach mo chroi i ndiaidh mo chuarta ar Mhac Alastair agus ar Eoin an Droichill Ach, altu don Ri, is e an s6las ata againn anocht in ait an dolais. Ta cinealacha bia fan cMban seo nach bhfacthas ann le fada roimhe. Ta ge brea crochta thios ansin le r6sadh ar maidin. Ta craos de thine ghuail againn, agus me fein agus mo sheanbliean anseo ar gach taobh di agus muga puins ag gach duine den bheirt againn. Go gcuire Dia rath oraibh, a ghasura, agus gur fada bhur saol! Seo bhur slainte uilig, agus gur beo is slan a bheimid uilig fan am seo aris." Chuir se an muga ar a cheann. "Dheamhan 'i leitheid d'6raid!" arsa an tseanbhean. "Nior fbag tu focal le ra ag do sheanbhean, a ChonchUir Mh6ir. Mo bheannacht ar mo chuid gasur. Fad saol daoibh, is maith an braon e. M'anam ionaibh, a st6irini, ba hhocht an Oiche Nollag a bheadh againn murab e an bheirt agaihh." Ar an uair sin tMinig Triona agus Ona isteach as an bh6itheach, i ndiaidh a bheith ag blean na b6. "Beannu oraihh!" arsa Triona. "Ta sibh scaifte suairceach ann fan tine. Di.a ar sahMil, ta an fuacht ata amuigh creath– nach l Druid an doras sin go gasta, a Ona bheag." Shuigh siad uilig thart fan tine, agus sular shuigh Triona chroch si an citeal os cionn na tine. ·'Dheanfaimid holgam eile tae," ar sise. "Agus a fhad is hheas an citeal ag gail, faigh an fliuit, a athair mor, agus buail cupla port duinn." D'amharc an seanduine ar an fliuit a bhi thuas i gcul an chupla. Seideog nior chuir se inti o thug an bas a mhac uaidh. Bhi se mar bhcadh sc idir dha chomhairlc. "Dean, a Choncht'.1ir,'' arsa an tseanbhean. "Buail cupla port, 6 tharla gur iarr si ort e." "Maise, ni dhiultoidh me i," ar seisean. "Ba dhoiligh liom Triona bhocht a dhiUltu aon la riamh." Tugadh anuas an fliuit agus glanadh i agus cuireadh muga uisce trithi agus tugadh do i. Chuir se lena bheal i agus lig siar a cheann. Thosaigh se ar phort chroiuil, agus thainig oibriu ar a chosa agus ar a ghluine, ag cur le gach aon chor den cheol. An tseanbhean a bhi ina sui os a choinne, thainig a croi chuici agus thosaigh an t-oibriu aici lena guailli agus lena ceann agus lena hucht. Sa deireadh, thosaigh si a phortaireacht ina chuideachta. B'iontach an aoibh a thainig ar a gnuis agus i ag amharc isteach i gcroi na tine, mar bheadh si ag amharc ar an scaifte chroiuil a mbiodh si ina ndail i dtithe cuideachta an trath a bhi si og. Seal aoibhinn eigin d'oige a saoil a bhi an ceol i ndiaidh a thabhairt os a coinne mar phictiur; agus bhi si ag iarraidh an pictiur sin a thabhairt go hiomlan ina cuimhne go mbaineadh si a saith de shult as, an Oiche Nollag seo. Ach thug diobhail na hanala ar ChonchUr Mhor an fliuit a fhagail uaidh seal tamaill, agus chuir sin deireadh le haisling na seanrnhna. "Gura :.Jan do mo sheanduine!" ar sisc. "A," ar ~eisean, "ta an aois ag giorru m'anala." "Maise, bhi la," ar sise, "agus b'agat fein a bhi scoth na hanala. Is tu fein a bhainfeadh ceol as an fliuit sin a chuir– feadh crith ar na creatai." "A mhathair mh6r," arsa Triona, '"bhfuil a fhios agat· cad e dheanfaidh tu? Abair Pluirin na mBan Donn Og." "Maise, shil me nach raibh d@ ar hith agaibh san amhran sin," arsa an tseanbhean. D'amharc Peadar ar Thriona, agus rinne Feargal mar an gceanna. Thainig an luisne bheag ha lu a chonaic tu riamh ina grua, agus rinne Peadar casacht hheag. • "Ta se chomh maith agat a bheith a chleachtadh, a Mh6rai," ar seisean, "6ir ta fear uasal ag teacht a fhad teat roimh i bhfad lena fhoghlaim uait." D'amharc an tseanbhean ar an triur acu go bhfeiceadh si an ag iarraidh bheith ag magadh uirthi a hhi siad. "Mac Mhic Alastair," arsa Triona, "a duirt inniu go dtiocfaidh se an bealach la eigin go bhfaighe se an t-amhran sin go hiomlan uait. Mise a d'inis do go raibh se agat." "Maise, gheobhaidh se sin agus failte," arsa an tseanbhean. "Mas e sin an cineal duine ata ann, bhearfaidh mise a dtig liom d'amhrain do. Duine ar bith a hhfuil toil aige d'amhrain Ghaeilge, ni chreidfinn go dtiocfadh leis drochnadur a bheith aige. Is doiligh a chreidhheail go dtiocfadh a mhacasamhail de phor Mhic Alastair; ach, ar ndoigh, deir siad go sciurdann ean as gach ealta." "Bain an chluas diomsa murar sciurd ean ar doigh as an ealta an iarraidh seo!" arsa Conchur Mor, agus e fa shult ag deargadh an tobac ina phiopa ur. ''.Seo, a Ghrainne," ar seisean, nuair a bhi an piopa deargtha ina shasamh aige, "caith chugainn Pluirin na mBan Donn 6g." AN SCUAB UR Thainig an choscairt idir an da Nollaig; agus, an mhaidin dhoineanta seo i ndiaidh La na Bliana Dire, ni raibh le feiceail den tsneachta fa Ghleann Ceo ach bairead beag a bhi ar fhiorbharr Shliahh an Iarainn, agus corrbhall ban thall is ahhus fa bhun heann a raibh a gcul le grein. Bhi gaoth namhadach ag teacht isteach aduaidh thar na caorain Joma agus ag siohadh le fioch sios an gleann. Tharla Seimin Ba~ i ndiaidh a bhricfeasta a chaitheamh, agus hhi se ina shui isteach OS cionn na tine. Ag haint toite as a phiopa a bhi se sula dteadh se amach i gceann a ghnothai. Bhi a bhean ag scuabadh an urlair, i ndiaidh an luaith a chur amach. Snathadan caolchnamhach a bhi inti, agus cuma uirthi gur bheag an tsiocair a bhainfeadh focal gear aisti. Ba as baile isteach i, agus nior tugadh aon ainm uirthi riamh fan ghleann ach Sile an Chaim, ar siocair gur rugadh is gur togadh i fa bhun an Chaim, ait a bhi amuigh fa na caorain, milte taobh amuigh de Bharr Gleanna. Thug Seimin Ban leis isteach c~u~ an Droichid_i dha bhliain is fiche roimhe sin, agus hhi s1 a1ge seacht mhhana sular rugadh Neansai, an ghirseach a bhi ina seirbhiseach i dteach .Mhic Alastair ar Jnis Colman an trath seo. Deireadh cuid de na mna gur mhor an gra Dia a rinne Seimin uirthi, 6ir gur dhocha gur fa hhun an Chaim a hheadh si 6 shin murah e gur ph6s seisean i. Deireadh siad, fosta, go raibh barraiocht den cheolan ann le ra go mbeadh aon bhean de chuid Ghleann Ceo gaite leis; ach ba ghnach leis an Ghreasai Rua a ra nar chuala se la loicht a fhail ar Sheimin choir ag cuid acu go dti gur p6sadh e. Biodh sin ina fhirinne n6 ina bhreag, b'fhada a mhreithiunas tugtha acu, go cinnte, ar Shile an Chaim. Agus ba e seo a mbreithiunas, gan cur leis na baint de; gurbh ise an maistir is narhh e Seimin; gur scoth mna ti a bhi inti; go bhfeann– fadh si deargnad ar mhaithe le feoirling; go dtarraingeodh si an scian dhearg amach as do chroi ach tu a saith de shiocair a thabhairt di; agus go mheadh dha thaobh an ghleanna in adharca a cheile aici gach aon la sa tseachtain, da dtugadh aon duine aird ar an deichiu cuid da cuid scealta. Tu1l lrar!h i qcrann coic is,.

RkJQdWJsaXNoZXIy NzQxNzU3