Gaeltacht, 08 Meitheamh1973

Gaoth Dobhair Gni Pobal Ghaoth Dobhair cornhghairdeas leis an Athair Eoghan 6 Colrn, ata ina Shagart Parc:iiste i nAnagaire. Ta a Uncal Peadar 6 Gallch6ir agus rnoran gaoltai eile ina gconal ar an tSlaochan, agus sa chornar– sanacht. Chaith an tAthair 6 Colrn seal bliantach i nOir Dheisceart Shasana. Ansin thainig se go Oilean Thoraigh, ait ar scdobh ~e "Toraigh na dTonn." Abhar broin ab' ea bas Bhriain 0 Curra'in, as Port Ui Churrain. Cornhraiteach brea agus Gaei lgeoir · fior rnhaith a bhi ann. Cuireadh e i Reilig Cnoc Fola De Sathairn. An tAthair Eoghan d Fri'I a leigh · Aifreann na Marbh agus ad' fhreas– tal ag an uaigh. Gnirnid cornhbhron lena ghaolta uilig. Cha ith Padraig 6 hE-arcain as Carraic a tSeascain saoire sa bhai le le gairid. Ta se ag obair i rnBaile Atha Cliath. Ta canal ar a rnhuinntir thall i nAlbain. Cuireadh Maire Nie Phaid(n as Machaire Chlochair coicls o shin. Aois 80 bliain; b' as Gleann Tornain o dhuchas I agus is i Reilig Dhun Luiche a hadhlacadh I. Chaith sl bl ianta fada ag obair i gContae Thlr Eoghain, agus ansin thainig s( go Machaire Chlochair. Bhi aithne rnhaith uirthi agus meas rnor sa cheanntar. Bhl si trathui I ag Aifreann Dornhnaigh, agus ar ocaidi eile. Gnirnid comhbhron le na gaolta i nDun Luiche agus le Bean UI Dhuibhir agus Bean Mhic Giolla Easbuic i gCois Claidigh. Ta Noidn NI Bhaoill sa bhaile ar cuairt i nDoiri' Beaga fa lathair. Ta Noir(n ag obair sa Stat Sherbhls i Londain le cupla bliain. Inion ( do Bhrian 0 Baoill nach maireann agus do Bhrld Bean UI Bhaoill. Teaghlach an-ghaelach iad clann Ui' Bhaoill. Cen tiontas, mar ta seanachai suailceach chois tine acu, a mathair mhor, Nora Bean Mhic Phaidln. Cuireadh Roibeard 0 Stiobhart i mBai le Maonaigh seachtain o shin. Ni' rabhtar ag suil le na bhas go haithrid mar nach raibh ann ach fear oganta. B' as Dun Feannachaidh ci dhuchas do, ach bhl se ina chonal i mBaile Maonaigh le seal bliantach. Ta beirt deirfiur do i nGaoth Dobhair, Bean UI Alcorn agus Bean Ui Bhaoid ar an Bhun Bheag. Gnimid comhbhron leo fein agus leis na gaolta ei le. Cuis mhor broin b' ea bas Bdd Ni Fhearraigh as Bun an lnbhir. Cuireadh i Rei Iig Bhun an Leaca I De Mairt 29 Bealtaine. Bhl sl 58 bliain d' aois. Deantar comhbhron lena nfonacha Grainne, Nora agus a mac Sea'n agus a gaolta go leir. A NAGAIRE I ndiaidh do Sheamus Mac Ruaid geara'n foirmiuil a dheanamh arson Comhairle Paroiste Anagaire, cuireadh fcigra bothair in airde ag corradh dainsearach ar an bhothair 6 Loch na nDeora'n go dti Rann na Feirste. AN nDRUIDFEAR SCOIL GasUir Ghabhla GHLEANN BHARR? Tei pobal beag Gaeltachta i gleann sleibhe trl mhile soir on Cheathn.i Caol i leithinis Fhanaide. Bai le Lair seacht mh I le o Thua idh uatha an ait is comhgaid d6ibh a bhfuil Gaeilgeoid eile ina gconaL Teach Pobai I, scoi I, oifig poist, siopa no dho, sin a bhfuil de shraid bhai le i nGleann Bharr. Sa tSamhradh bfonn Colaiste Gaeilge san ait agus tig 150 dalta( o na Se Chontae ar I ' na cursa1 seo. Ag eid lag ata an pobal seo mar nll obair fhiuntach ar fail don aos og. Teaghlach amhain a thainig abhaile 6 Albain bliain o shin, b' eigin doibh imeacht arls nuair nar eirigh leis an fhear post a fhail. Mar thoradh ar seo ui Iig ta uimhreacha na bpaist[ ar an scoil aitiul "Scoil uf Ghallchoir' I ag dul sfos d bhliain go bliain. N(I ar an scoil anois ach 36 daltar agus de reir na dteoricl oideachais ata i reimnl scoil follain j' agus ba cheart I dhruid. N( chuireann na teoiricl sin beatha pobail sa chun– tas; ma dhruidtear an scoi I cuirfear paistl an Ghleanna amach ar bhus achan la go dti scoi I ei le ait a mbeidh siad ina mionlach o thaobh teangan de-an rud ceanna is a tharla do phaistl Rann na Feirste le Iinn doibh bheith "an deoralocht'' Nf o thaobh teangan amhain ·a bheadh seo diobhalach; bheadh glor na bpaistl imithe o chlos na scoile sa Ghleann fein, rud a chuirfeadh uaigneas ar na daoine fasta. Comhartha maith e go bhfui I an pobal ag iarraidh an scoil a choinneal foscai lte. Tiocfaidh saol nios fearr don Ghleann le cuidiu De, de thairbhe an-iarrachtal fein no de thairbhe na forbairte i Leitir Ceanainn ( 12 mlle ar shuil) agus rachaidh uimhir na bpaist{ suas-ach an scoi I a choinnea I foscailte idir an da linn. Rath De ar chosainteoir( an Ghleanna. Bhi' smuid ar Phatrick agus ar Johnnie an la seo. Bhl abhar sin acu no bhl laethe saoire an tSamhraidh thart agus an scoi I ag athoscailt la· tharna mharach. Bhi' n maistir goirgeach a' s slat fhada aige a chuirfeadh greadfach fianta I sna bosa. B' as tir mor an maistir a' s bhf se ar loistln i dt( Johnnie. "Ta fhios agamsa ca bhfui I eochair na scoile,'' arsa Johnnie. "Ca bhfui I sf,'' arsa Patrick. "Ar an driost.iir,'' arsa Johnnie. "Goidfidh mu id an tslat,'' arsa Patrick. "Sin e an rud a raibh me ag smaointiti air,'' arsa Johnnie. An trathnona sin fuair Johnnie an eochair nuair a bh( an teach fa reir agus as go brach leis an bheirt go teach na scoi le. Bhf' n scoi I scaite 6 na tithe agus b' fhurast dul ann i ghan fhios. Deacair go leor a bhf se an doras a fhoscailt. Bhi an eochair mor, na gasuir beag agus lag ach bhl sracadh mi lteanach iontu. Le cuidiu bata saite isteach i gcluas na heochrach d' eirigh leo. Bh( an bata ar an tabla ach nl CROS CHOLM CILLE raibh i bhfad. I bhfaiteadh na sul bhi na gasuir amuigh agus an bata leo, no nl ait ro-fhollain teach na scoile. Druideadh an doras, saitheadh AGUS TEAMPAL RAITHE g iota de b~odog i bpol I na heochrach, caitheadh an tslat amach sa lan– mara agus sod an peire ag cromad– aigh siar a chois an chladaigh ag tarraingt ar an dumhaigh an ait a raibh an teallach a bhuachailleacht Faoi thioncur na doinneana agus na sine leis na ceadta bliain, seasann .... ballogal dubha sean-teampaill i reilig scaite, uaigneach tuairim' s ar mi le go leith taobh amuigh de' n Fhal Carrac h i mBai le fearrain Ra ithe. Ta an fhoirgneamh seo ag eisteacht le sior-bhriseadh tonnta an Aigeain Atlantaigh agus monabhar Abhainn an Raithe ta ag .lubarnaigh go mal I- tri ala; h lena thaobh, faoi shui le chuimheadac h sleibhte Thlr Chonai 11 fa na sleasa gormcheocha, le fada an la. Ina lui ar shlat a dhroma, briste, creapalta le taobh an teampaill ta Cros bheannaithe Cholm Cille, leath i bhfolach ag culfaithe agus feir. Is suimiul an sceal a hinistear fa mar a fagadh an chros ansin. Oeirtear go raibh Colm Ci I le ag amharc i ndiaidh gnoithe Eaglasta i n-Oi lean Thoraigh agus gur theas– taigh cros cloiche uaidh. Thainig se chun an tir m6r ar lorg cros agus shocraigh se ceann a ghearradh as creagach na Muchaise. Bhl cupla manach eile ag cuidiu leis an dian– obair a dheanamh agus nuair a bhi siad reidh bhi acu an chros oll- mhc:ir a iomparchun an chladaigh le tabhairt go Toraigh. Ar an bhealach chun na ceidhe doibh stad siad ag Eaglais Naomh Fionnan chun sclste a dheanamh. Thug Colm Ci lie fe deara ansin gur fhag se a phortas ( leabhar urnaithe) ina dhiaidh agus chuir se duine de na manai' fa na choinne. Gheall se go dtabharfadh se achaine don mhanach nuair a phi 1 leadh se. Nuair a shroich an teachtaire an ait a raibh siad ag obair chonaic se ean dubh ag eid in airde san aer. Gidh go raibh se ag baisti san am fuar se an leabhar agus gan deor fearthana air. Ar athphilleadh do chun a chairde d' iarr sea .~ achaine ar Cholm Ci lie agus ba an rud ad' iarr se no bhfuighfidh an Chros san ait a raibh siad. Rinneadh amhlaigh. Cu ireadh an chros troiah agus fiche ar fhad agus seacht dtroigh ar leithead ina sheasamh taobh na hEaglaise. Sheas se ansin gur leagadh e oiche gaoithe moire tuairim' s dha chead bliain o shin. Mhair ard 0 chliu agus gloir an teampaill fein go dti aimsear na bpeindlithe. Ansin nuair a bh( gear– leanuint a dheanamh ar Chaitlici rinne na Saighdiuiri Dearga ruathar go so-mhothaithe maidin Domhnaigh amhain nuair a bhl an tAifreann a acu. NI dheachaidh siad i bhfad gur chuala siad an scairt. "lnseoidh mise do' n mhaistir oraibh e,' I arsa an glor. Baineadh stangadh as na gasu ir. D' amharc siad thart. Ce bhi ann ach Seimidh as Cnoc a' Chait agus bhi fhios aige deireadh. NI I igfeadh an eagla do na gasuir dul ina dhiaidh agus ar scor ar bith bhi siad ro·mhall le breith air. Chuir seo gruaim agus beag uchtach ar na gasuir agus bhl abhar maith acu. Trathncina la tharna mharach bhl an sceal fr id an bhai le. Chuala na maithreacha e, agus fuair leamh. Marbhadh gach mac mathair an da ghaiscioch griosail ad' fhag nach raibh an tadh ar an bhealach ' · . . , h . greadfach sa tom agus ins na bosa ealaigh a fhail. H-Adhlacad na co1rp f d 1 •. , acu a a go eor. go leir in uaigh mhor amhain tuaram dt a A 0 . 1 , h , chead slat on teampall. ait a dtugtar "Log na gCnamh.'' Chreach an namhaid an seipeal agus dh6igh siad go talamh e. Blianta ina dhiaidh sin tc:igadh Teampall Ghallda ar an lathair, agus 'siad sin na balloga ata le feiceal go dti an la inniu. Ceathru mile on teampa 11 ta "Log na hAltora'' le feiceal. B'– shin an ait a ndeirti an tAifreann i ngan fhios in am na gear·leaniina tar eis scriosadh an tseipeal. Is suimiuil an culra stairitiil ata ag an cheanntar se~. cos(1il le cuid mhor eile ceantair agus, dar liom, gur mhor an trua nach bhfui I ffos nios leithide fa dtaobh doibh. Bheadh se ina cht'lis athais dom da mheasfainn gur chuidigh an piosa seo le suile corr-dhuine a dhlriu ar Stair a gceanntar fein. I, AN STAIRAl' I n t 1eanac a scrio Bhf tuairim ar 500 duine i lathair ag Ostan Radharc an Eargai I 'sna Doirl Beaga ar na mallaibh nuair a bhronn muintir Anagaire Dease scrlobhneorachta agus va Ila it n6tai airgid ar an Athair Eoghan.O Frlghill Chaith an tAthair 0 Frighi II roinnt bliain in Anagaire, agus ba mhian le muintir Anagaire a nomds a chur i niul mar gheall ar an suim a bhi aige in achan ghne de obair na Paroiste. Ba iad Aine N( Bhaoill, D.Sc., Mullach Dubh, An Bhanaltra Christ– ine Ni Gh~llchoir Anagaire, agus Breandan 0 Raghallaigh, Rann na Feirste a rinn an bronnadh.

RkJQdWJsaXNoZXIy NzQxNzU3