Gaeltacht, 13 Aibreán 1973

• Thiar i nGleann Ceo 1111111111111111111111111111111111111111111111 1 11111111111111111111 le Tadhg 0 Rabhartaigh Ulllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllll: loch an luir Bhi se ag smaoineamh ar na: cupla prata tur a d'ith se fein sular bhuail se an b6thar. "Dllirt tu e, 'run!" arsa Martan. " 'Dhuine chleibh, nil a fhios ag an fhear sin cad e a dheanfaidh se lena chuid saibhris. Agus gan ruge ach aon mhac amhain. Sin an mac ar meanar d6, a Choh~huir. Ta se sa bhaile anois as ollscoil eigin ata in Albain, agus e ina innealt6ir mianach6ireachta. .E fein a bhi a inse dom. Deir se liom gur chaith se tamall maiih ag foghlaim sna mianacha ann. Ta se ag gabhail a stiuradh an mhianaigh seo thuas i ndiaidh na Nollag, deir se liom." "Creidim go bhfuil se ina fhear mh6r anois," arsa an seanduine. "Ni cuimhneach liom amharc a fheiceail air 6n la a cuireadh a· mhathair; agus caithfidh se go bhfuil sin seacht mbliana 6 shin." "6, ni raibh ann ach glas-st6cach an uair sin. Da bhfeicfea anois e ! Ach tifidh tu e nuair a rachaidh tu isteach. Nil s6 m6ran le cupla bliain is fiche, ta a fhios agat; ach ta s6 chomh stuama le duine a bheadh sc6r eile leis sin. Caitheann se cuid mhaith a~a ag comhra le sean-Nabla, agus ag scriobh sios amhran uaithi. Deir se liom go gcuireann se na hamhrain chuig paipear eigin Gaeilge ata acu thuas fa Bhaile Atha Cliath." "Paipear Gaeilge!" arsa C~nchur M6r. "Is i seo an chead uair riamh a chuala me iomra ar phaipear Gaeilge." "M'anam, maise, go bhfuil a leitheid ann, a ghiolla seo; agus gur chuala me fein Marcas ag leamh giotai as do shean-Nabla sa chistin, an oiche fa dheireadh. Deir se go gcaithfidh se eiri amach trid an ghleann, feasta, go bhfaighe se neart amhran agus scealta 6 na seandaoine." "ce chreidfeadh go dt6gfadh Mac Alastair a leitheid de mhac!" arsa an seanduine. "Feadann tu sin a ra!" arsa Martan. "Is m6r amach an difear ata idir an t-athair agus an mac, go dearfa duit. Agus chan ar dh6igh amhain ach oiread, a bhrathair, ach ar fhiche d6igh. Thiocfadh liomsa scealta a inse duit a chuirfeadh iontas go leor ort-ach seo muid ag an che, a Chonchuir. Tiocfaidh tu isteach go ndeana tu do ghoradh agus go n-6laimid bolgam tae. Ta mise ag gabhail isteach chun an oileain ina dhiaidh sin, agus thig leat a bheith amach is isteach liom. Dheamhan go bhfuil eagla orm go mbeidh obair againn ag briseadh an oighir, as seo chun an oileain, ar maidin amarach aris. Ar saith a thug se duinn ar maidin inniu, biodh a fhios agat; agus ta cruas ar an d6igh a bhfuil s6 ag sioc an trathn6na seo." Bhi se de dheas go maith don chlapsholas nuair a chuir Conchur M6r agus Martan i dtir in Inis Colman. Chua.igh siad trasna i mbad bheag iascaireachta; agus bhi bad m6r ina ndiaidh, agus an l6d a thug Martan as Baile na Si mar lasta air. Le cois an tae, b'eigean do Chonchur steall eile uisce bheatha a ghlacadh 6 Mhartan sula ndeachaigh siad ar an loch. Bhi Martan ina dhuine ghreannmhar an trathn6na seo. "Caith siar e, a dhuine !" duirt se. "Cuirfidh se misneach ionat ag gabhail isteach chuig Mac Alastair." Agus dar le Conchur bocht go raibh sin uilig de dhith air, agus e ag ealu leis suas an stuabhealach i measc na gcrann. Ar gach taobh de, bhi lomchraobhacha na gcrann sin ag lubadh chun talaimh faoi mheachan an tsneachta a bhi sioctha orthu. Thug an stuabhealach isteach i Ieana mh6r e sular mhothaigh se; agus i lar an leana seo bhi an teach m6r i~a sheasamh go statuil i gcuma. Chonacthas do Chonchur go dtug an teach sin amharc eascairdeach air nuair a shiuil se amach as measc na gcrann. Dar leis go raibh cuma dhoicheallach ar na fuinneoga agus, ag gabhail suas na ceimeanna d6 chun an ph6irse, shamhlaigh se go dtug an doras amharc ceannasach air. Bhuail se ar an chomhla go cineal cuthalta, agus lig girseach isteach e, girseach a bhi fa thuairim cuig bliana deag d'aois. "6, 'Chonchuir," ar sise, "an tu ata ann?" An forran seo a chuir an ghirseach ar Chonchur Mh6r, thug se a chroi d6. 6ir ba bheag a bhi se ag duil go mbeadh luchair ar aon duine roimhe sa teach choimhthioch seo. Rug se greim teann ar an laimh a shin si chuige. "M'anam do Dhia!" ar seisean. "Neansai bheag Sheimin Bhain! Lig me as mo chuimhne thu, a run. Creidim go bhfuil dearmad glan deanta agat ·dinn 6 thainig tu go hlnis Colman?" "6, maise, is fada uaim a leitheid a dheanamh, a ChonchUir," arsa an ghirseach. "Is fada go ndeana me dearmad de na hoicbeanna breatha a chuir muid isteach ag airnean tigh s'agaibhse. An mbionn tu ag seinm ar an fliuit go f6ill?" "A · bhi dh ·m · " , m m. a e1 ur . . . AR LEANSTAN "6, mo dhearmad ! Bhain an bas a cbuid fein asaibh 6 d'fhag mise an baile . . ." Ta cuid mh6r tithe ura a dtogail sa cheantar agus ta suas le dh~ theach dheag togtha le bliain. "Bhain, a dheirfiur; agus is e sin an bas a d'fhag mise anseo anocht. 'Bhfuil an duine uasal e fein fa bhaile?" "Ta se fein agu.s Marcas go direach ar a ndinnear sa phroinnseomra," ar sise. "Siuil leat isteach anseo chun an pharluis agus suigh ag an tine. Beidh siad amach chugat roimh i bhfad. Inseoidh mise don mhaistir go bhfuil tu anseo." Thog Seosamh Mac Grianna teach conal i.ir agus ta se fhein agus a bhean ceile Treasa ina gconal ann. Bhl canal orthli i dTiobraid Arainn le seal bliana anuas. Cuireann muintir na haite failte m6r rompu. D'fhag si Conchur ina shui ar chathaoir bhog ag craos de thine ghuail, agus d'imigh si. Bhi se ina shui go nean1h– sh6culach ar chorr na cathaoireach, agus a bhairead ar a ghluin aige, agus e ag teamh a lamh os cionn na mbladhairi. Bhi dM mbadadh sinte ar chraiceann caorach os coinne na tine. Bhi siad a choimhead go hamhrasach, agus dar leis fein gurbh fhearr d6 gan m6ran bogadai a dheanamh. Bhain se Ian na sill as an ghalantas a bhi fa dtaobh de. Picti(lir a raibh framai 6rbhui orthu; priosanna a raibh doirse gloine orthu, agus loinnir ina gcuid adhmaid faoin tsolas a bhi crochta as an tsileail; tablai galanta a raibh na cosa orthu ab aisti a chonaic se ar aon tabla riamh; dealbha beaga ar sheastain thall is abhus, dealbha beaga fear agus ban, agus gan aon snaithe orthu ach mar rugadh iad; scathain a bhfeicfea thu fein iontu 6 bhun go barr; brat urlair a rachfa go dti na murnain ann; toilg agus cathaoireacha a bhi chomh bog le tort6g cbaonaigh. Ni raibh deireadh iontais deanta den ghalantas seo ag Conchur M6r nuair a foscladh an doras agus thainig 6gfhear caol ard isteach sa tseomra agus aoibh an ghaire air. Bheann– aigh se go tiriuil do Chonchur Mh6r, agus thug se cupla coisceim easca chun na tine agus sheasaigh agus a chul leis an mhatal. "Na corraigh as an a.it a bhfuil tu," ar seisean, nuair a chonaic se Conchur ag tabhairt iarraidh ar eiri. "Ta m'athair ag caint le Martan fan chistin, ach beidh se isteach chugat i n6imead beag. Ta duil agam nar bhain na madaidh leat." Lean se leis ag caint ar an d6igh seo, mar bheadh duine ann a bheadh ag deanamh a chomhra le Conchur gach aon la sa bhliain. Thug an seanduine toil d6, laithreach, agus d'imigh an cotadh de. Dar leis fein: "Is meanar do na daoine nuair a bheas an fear 6g seo ina thiarna talaimh acu. Dar fia! bhi an fhirinne ag Martan sa mheid a duirt se fa dtaobh de." Ba dboiligh leis seo a chreidbheail, murab ego bhfaca se fein e lena shuile cinn. Mac do Mhac Alastair ag cur a leitheid de shuim i dtion6nta bhocht a bhi ar deireadh leis an chios ! 6ganach leannta a raibh ceimneacha aige as 1 ollscoileanna in Eirinn agus in Albain, ina sheasamh ansin agus a chill leis an tine aige, ag deanamh a chomhra go nadurtha le mianach6ir bocht as caban sleibhe! Foscladh an doras go curamach agus thainig fear tanai liath isteach. Bhi glaschulaith bhainin air agus peire slipear. Dhearc se go gear ar Chonchur Mh6r, trid speaclai a raibh imill 6ir orthu. Bhi se gn6thach i gceart ar an bhomaite seo, ag piocadh idir a chuid fiacla le cipin eabhra a bhi aige. Bhi se chomh gn6thach sin agus nar bheannaigh se do Chonchur Mh6r. Tbainig se trasna an urlair go fadalach, agus lig see fein sios ar tholg os coinne na tine. Bhi Conchur M6r ina sheasamh agus a bhairead i gcul a dhoirn aige 6 chonaic se e ag cur a chinn isteach ar an doras. Ba e an fear 6g an chead duine a labhair. "A athair," ar seisean, "seo duine de do chuid tion6ntai, amach anuas as lar an ghleanna, deir se liom." "Tusa Conchur Mac Giolla De, silim," arsa Mac Alastair, agus chuir se car beag air fein narbh fuurasta leamh air. 6ir ni bheadh a fhios agat ce acu bhiodh Mac Alastair ag gairi ftlt n6 ag gairi leat. "Is me, a dhuine uasail," arsa an seanduine, "agus thainig ..." Th6g Mac Alastair lamh thanai lena chur ina thost. Bhi pioc feola in ait eigin idir a fhiacla go f6ill, ba chosuil, n6 b'eigean d6 tosu a phiocadh aris. Bhog an lamh thanai aris, ag tabhairt comhartha do Chonchur bhocht Sl\i sios an iarraidh seo. Rinne se sin mar hordaiodh d6. "Ta tu cuig phunt ar deireadh leis an chios, silim." "Ta," arsa an seanduine; "ach da .. :· Chuir an lamh cosc leis aris. Bhruigh Mac Alastair na gloini a bhi air suas gur fuag se ar chlar a eadain iad, agus chuimil se a shuile le ciarsur. Bhain se na gloini de chlar a eadain ansin, agus thug se glanadh maith d6ibh ar a shuaimh– neas T:\ :111 k:1hh.1r k f:ii l <1 Fh,1il,c·:icll:iin an Ri .tlui,. . \n \)ttnra. ·'\ rd Oifi~ an Pl1<1i,1. lbik \ th:1 Cl1.1th . T. u.i,·h r,-;!' frid .111 plw-;i Ta Padraig Mac Ruarai ag togail sealai in aice a theach conai. beidh an obair crlochnaithe roimhe cuplCl ml. Fuair Teilimin NI Dholain ata ina muinteoir sa Cheard Scoil iasacht carabhan 6 Aodh 6 Dubhtaigh, as Contae an <;habhain i, agus ta dui I mhor aice i Loch an luir. 3hf damhsa ag aos og Loch an luir ins ar Ray River Inn de hl\oine seo caite le airgid a chuir ar fail don Cuirt Ur Liathroid Laimhe. Maidir leis an Chuirt fhein do, ta t6saigh ar an obair. ach obair fhadalach e, agus is doiche go mbeidh se deanta go luath ar an bhliain seo chugainn. Ta brod m6r ar an Chumann Forbartha as an obair shlachmhar, ghasta ata dean– ta acu cois na locha. Beidh an foscladh ann am- eigin sa tSamhradh . Chuir Fionntan Mac Aoidh Bhui a bha id seoi I ar an loch le goirid, bhi an radharc go alainn. agus an ghrian ag taitneamh air, a stiuiriu trasna na locha. Ta bad m6r ur ag 06naill 6 13aoill agus ta muintir na haite ag fanacht go cruaidh le i ghabhail ar an loch, is brea an radharc a dheanaidh si. Bhf muintir na haite iontach bronac!J nuair a chuala siad fan ·Athair Eoghan 0 Frighill a bheith ag fagail na par6iste. L.M.G. SAN OSPIDEAL Ta sul ag a chairde go leir i gCionn Caslach agus Loch an luir nach mbeidh i bhfad go mbeidh Donal Mac Gairbheith ar ais as an Ospideal ina bhfuil se i Sraid Jervis, Baile Atha C liath le coicls. De reir tuairisc on Ospideal t a se ag teacht ar aghaidh go ma1th. Ma .ta .. . SCEALTAI GRINN agat, cuir chugainn iad. Bronnfar 50p ar an sceal is fearr ar gach eagran de "Ghaeltacht.'' RATAl "GAELTACHT'. fri'd an phost Ai nm ..... ....: .......••..••••. .•. .... Seoladh ... ......... ........ ........ . LI 6 mhr £1.1 op D bl. £2 .20 £ ......... . Ratai speisialta do ordu mcir ·' GAELTACHT. Clo Na Rosann Gaoth Dobhair, Leit1r Ceanainn, Tlr Chonaill.