Gaeltacht, 4 Bealtaine 1973

Fcis agus Blcith cir dTeanga Tei bru iontach ar an teanga Gaei lge fa lathair idir Radio, Telefls, Paipeir Ghallda agus an lmirce ar ndoighe. Ma ta si laidir, beidh si abalta an bru sin a sheasamh. Ma ta fas ar bith fagta innti eireoidh lei an iasacht a mhunlu ar bhealach Ghaelach mar a rinne si san am a chuaigh thart. An bhfui I an beatha agus an bri sin innti? Bl se innti san am a chuaigh thart agus ta daoine stuama go foi 11, daoine a bhfui I bearlachas trld an teanga samhnasach air abalta bua a fhail ar an cheist achanach seo. Ta siad abalta an suathadh a dhean– amh go deismir, dath agus. bias Gaelach a chur ar an allurach dreach dhuchasach a chur air. An chead uair ariamh a chonnaic bean Thoraigh zip festener, bhi ar a cumas an fuinneamh agus an eifeacht ata inardteanga fein a leiriu agus "fais– cin reatha'' a bhaisteadh air. Acra iontach an Zip ach measam ::tn Gaei lge a chur sl air a bheith comh fiuntach leis an gnlomh a rinne an fear a chur i gcionn a cheile e. Datta an iascaire, nuair a leag se a shiul ar an chead Outboard Motor a thainig go Toraigh, bhi se abalta an t-ainm ceart a thabhairt air nuair a duirt se gur acra sasta an "Tinneall c_rochta'' No caid8 mar cuirfea Gaeilge ar "Put the engine in reverse gear?'' Chuala me fear Thoraigh\ ag ra; "Cu1rbuille chun deiridh air." Put it in forward gear; "Cuirbuille chun tosaigh air.'' " 'Cha dtainig na 'Colaisteoirf go foil I'' a duirt bean comharsan le mo mhathair la amhain agus r ag giollacht an ti fa choinne paisti a bhl ag teacht a fhoghlam Gaeilge ar Cholaiste Chloich Cheann Fhaola. Bhi ~na deich n-aithne agam ar an bhean cheanna, a.gus ce nach raibh ionnam ach spurach de ghasur san am chuir me sonradh i nglainineacht na teanga. Ni' raibh leann ar bith aici, no Bearla aici, ach dara maircineacha ba bhinn amach a cu id Gaei lge agus ba deas a thiocfadh lei a cur chun caithte. An chead uair ariamh ar dtug me 'Tape Recorder' I iom chun na gCruach bhi run agam Sean 0 Dochartaigh a thogai I ag buai leadh na fidi le. Ti Phat Mac a Luain a bhl me agus is iomai oiche phleisiura a bhi againn sa teach ceanna. Oa gcuirfidh raca ar Gaeltachtai n~ tire, ni shflim go bhfuil conai eile le fail a bhfuil an Ghaei lge ann ata taobh istigh de ceire ballai an ti sin.. Ar an droch uair togadh Pat ar shiul uainn, go ndeanfaidh an RI grasta air. NI rabh focal, bugadl\ no gniomh ar fud an ti nach raibh crochai'ocht Gaelach air. Ta moran a thiocfadh liom a ra fa' n ait chulriosta seo agus me ag dreim le bheith a innse aris diobh. Cibe ar bith, dhearc Pat ar an Tape Recorder agus leag mise mo shiul ar Phat. "Caide mar a chuirfea Gaeilge ar an acra sin?'' arsa mise "Ta'' arsa Pat ar an darna focaL bheirfhinn "Roithlean Tagala'' • I . • air agus measam go n-a1ms1onn sin e go beacht ·. NI thabharfadh Pat ainm Hearla ar, no nior chuala me focal Be'arla ariamh aige. Ach ta focail in u'said againn nach dtainig chugainn o dhaoine intleachta a bhf gasta sa teanga. Mar deirfea, 'cha dtainig siad an aithgiorra mar a thainig focail cosuil le geam - game. No stuth, stoith - stuff. "Ta' droch stuth san eadach sin.'' deirfeadh na seandaoine Sin droch earradh. Da mbiodh siad ag caint ar rogaire eigin, deirfeadh siad "droch earradh an fear sin.'' Ta focai I bheaga costiil le haspa, hata, blaicln, artiocail nach bhfuil moil I ar dhuine ar bith a nduchas a aithne. · Noisian,' . Mc:iisian·. "Ta noisian aige do Mhaire.'' "Sfl\m gur shiolraidh moisian ci "motion,· ' acn ni sin mar chu1rfa in usaid e. "Nfl an aimsir ag cur la m6isian ar Sheain'' - NfI se ag cur la buartha air. Ta focal amhain a chuireann leis an tAthair Eoghan d Calm meangadh gaire ar mo bheal achan uair a gcluinim e'. Tagann se on fhocal Bearla - strai,9ht. Rinne bun– adh na Gaeltachta strite de. "Thainig se Strite na bhai le'' - tharraing se caol dfreach ar an bhaile, se fath an imeangthe no go gcuireann fuam Gaelach an fhocal Cockney i gcuimhne diom. Castar focai I orainn anois agus aris nach bhfuil a sliocht comh folasach leis na cinn sin. Focal acu sin - hairicin - Hurricane. Ag m' athair a chuala me an focal ar tus, agus an ciall seo leis "Chuaigh an la chun donais agus me ar an phortach, agus fuair me hairicin bocht ar mo bhealach na bhaile.'' Bhl ciall eile aige leis an focal fosta. Nuair a bhf mise mo ghasur bheag, b' e an gnas am Geimheidh sap cochain no fear a thabhairt do na ba roimh am bli. Deireadh m' athair liom "Las an h-airicin, go dtugaimid sapog don eallach (hurricane lamp) NII fhios agam caide mar sheol an focal istea; h sa teanga. B' feidir gurbh seoltoirl ar na soithigh eadaigh a b.hronn orainl) e. Chuir se iontas orrn nach raibh an focal in usaid i dToraigh, ait a mbeifea ag dreim leis. 'Laindeir' an focal ata' in usaid acu san. Focal ei le a chuir me miodaireacht ann go minic - cuirintln. Shiolraigh se on fo:: aI quarantine. Da mbiodh bean ansin nach raibh abalta treabhadh lena f.ear; deirfeadh daoine; "Ta sf ag cuir isteach a cairintln leis.'' "S' me chuir isteach mo choirintln areir leis an deideadh.'. D:ilta an focafHairicin~ b' feidir gur an imirce a bhronn an focal cuirintln' orainn. Cuireann se Ellis Island i gcuimhne duinn, nc:i Oilean an Anro, mar a bhaist bunadh Thoraigh e. Cionn de abhair mora ha huaire no modhanna agus sceimeanna oideachais. Is mor an teacht chun cinn e o' n am a raibh na scolairl na shui cois na gclalocha. Oeirtear linn go raibh Laidin ar a dtoi I fhein ag mora'n de na daoine bochta. . Bhl scalan thios. uaim i mBeal an Atha Mhoir. Ta Droichead an Scalain ansin go foill. Nuair a bhiodh gleas air thugadh Sagart le h-Aifreann a ra ag an Droichead. Bhiodh Dalaigh na Glaisigh i lathair. An Domhnach seo bhi siad mall agus an sagart ar obair, ar an Aifreann. Bhf go leoir de'anta. Thoisigh an clampar eatru fein agus an sagart, agus thoisigh an eargail; d' feann siad agus d' ith siad a chei le agus i ndeireadh na data, d' eirigh an teangmhail comh dolba sin sa deireadh gur athraigh siad go dti Laidin. Bhf pobal mor daoine i lathair agus an leadradh comh nimhneach sin nar mhaith leo bru an chaibhidil a leig– eann leis. Mheasainn go mbeidir go raibh siad ag steallmhagadh ar a chei le agus gnoithl pearsanta a dtabhairt chun tosaigh ag an am seo. Cibe ar bith, mheas me le fada nach raibh iarsmaf Laidine ar bith fagtha i measc na ndaoine an la ata inniu ann. Go h-adhui I bhi me contrai lte. Ar mo choisceim an la fa dheireadh, casadh seanbhean as an Ghlaisigh orm agus i ar an bhealach go Bai le na Finne lena pinsean a thogail. Mar tharlfonn i gconal ar na h-ocaidl seo, ba I an aimsir abhar ar gcomhra agus ar ndoighe niorbh iontas ar bith I bheith i mbeal gach duine i mbliana. Bhl sl ar thoil na tire, achan la ag breith lena ar an la ei le. Duirt daoine liom fiu amhain, go raibh trait sa targair– ea:: ht ar an Fhomhair seo caite. Cibe ar bith, bhf an sean pinsinear seo de bhean ag inse dom gur chuala sf seanfhear a bhl ar shiul thart na ceithre scor go leith ag ra. agus e ag moladh an chuinis nar chuirnnneach leis am comh maranta 0 rinne slat cota de agus arsa sise ag cur na dlaioig mullaigh ar an sceal, sin an "gaudiun'' a bhi aigesan. Tagann an focal gaudium an bhriathair gaudere. Gheobhaidh foighid fortacht. Bulan Ceoil Paistl An Chlochain Leith