Gaeltacht, 02 Márta 1973

r bi· I a n Ceo llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllllllllllllll ie Tadhg 0 Rabhartaigh lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllll Tharla Triona Nie Giolla De ag co1mhead an ruda a thar agus i ina seasamh ina doras fein. Chonaic si an deireadh tobann a tham1g ar chaitheamh an tsneachta, agus charbh fi;ada ina dhi.udh in go bhfaca si Feargal aguo.; Peadar agu'S Una ag tarrain t uirthi i measc na bpaisti eile a bh1 ag teacht an b6thar. Bhi na gasu1r a'" obatr ag caitheamh an tsneachta aris. Bhi a irs acha ag deifriu leo chun tosaigh, agus iad ma mb ic leo fem; UJ 1r, ach Una I measc m n ur a bh1 she, ag s g n aon ghasur ann ab iomlatai na i fein. B'ise a bhai n tailm s ceann hea1,;h Foin an Droichid 11.uair a fuair si a aire go h'omlan ar na ga uir. Girseach bheag dheich mbliana a bhi mti, agus bhiothas ag maiomh nach mbeadh a leithe d fa Qhleann Ceo le sceimh, nuair a thiocfadh ann di. Bh1 ca dlaoithe ciardhubha ag titim fana pluca agus fa chlar a headair Bhi a suile Ian diabhlaiochta. Bhi si chomh beoga le heas6g, agus chomh cruadheanta le lacha fhiain. B'aoibhinn leat a bhrith ag amharc uirthi, ~gus a bheith ag e1ste-acht iena gain-,. Ach di bhfaighfea an aithne chcart uirthi, dearfa gur airseach bheag a bhi inti a raibh cleachtadh ai i ar bharrai ocht da d i h fein · an rud ab fluor. 6ir, idir a mathair mh6r agus a hathair m6r, rinne an bhe1rt peata di o bhi si ina naionan. Mar ata inste cheana fein agam, fuair a rnathair ha an oichr a rugadh an creatur; agus d'fhav. sin an sean– pheire sa do1gh lei nar mhaith d'aon duine sa teach amh1rc fiata a thabhairt uirthi, chan e amhain feacha1l le mear a leagan uirthi. C'hoimhead Triana i ag tarraingt uirthi anuas 6n bhealach mh6r. Bhi a hanail i mbarr a go1b lei agus a plucabeaga chomh dearg leis an di ull ba dheirge riamh in abhaill. Bhi a lamha thiar ar chill a cinn aici, agus i ag teacht chun tosaigh go hiontach soineanta i gcuma. B'eigean do Thriona gaire a dheanamh fuith1, 6ir bhi a tbios aici go raibh dha mheall sneachta sa da chrag bheaga aici, ar chill a cinn. D'fhan si go dtainig Una fa fhad urchair di, agus ansin theann si ar a cul sa doras. Rinneadh sm1onagar de mheall an tsneachta ar an ursain. Rith Peadar anuas leis an fhuinneog agus chrom se ag leac an dorais lena bhr6ga a ghlanadh leis an scuab bheithe a bhiodh i dt6lamh fan tsraid. Nuair a fuair Una cram e, chuJr si Ian a doirn de shneachta sios faoi mhuineal a chasoige, agus s1ud i de leim ar chul a mathar m6ire sa chluid. "Maise, crochadh ard la gaoithe ort, a shiogai bhig a hfuil cru1t an chrochad6ra thuas ort!" arsa Peadar, agus e ag glanadh an tsneachta de fein. "Fan go bhfaighe mise amuigh thll, a phreacMin dhuibh." Thami se le ruide anios an t-urlar, ach ni dhearna Una ach gaire faoi. Bhi si slan sabMilte san ait a raibh si; agus bhi a fhios aici, ar scar ar bith, nach raibh se dairire fa leath dar dhuirt se. Gasur cruadheanta dubh a bhi ann, corradh le tri bliana deag d'aois. Bhi se dubhroscach, fosta, agus a chuid gruaige catach dluth. D'fhag Triana losaid phratai ina sui ar bheal pota amach os coinne na tine agus shuigh Peadar isteach chuici ar st61. Bhain se na craicne de na pratai lena mheara agus thorn se iad i bplata bheag bainne a raibh salann ann. Scadan caoch a thugtai ar an anlann airithe sin fa Ghleann Ceo. Bhaineadh se Ian a bheil idir amanna as muga blaiche a bhi os a choinne. Bhi an tseanbhean ag baint na gcraiceann de phratai r6sta a bhi &r an bhac aici d'Una. Tha.inig Feargal i~teach. Bhi seisean amuigh is istigh ar chUig bliana deag, agus e ina ghasur mh6rchnamhach di aois. De reir chuma, bhi se ag gabMil a bheith ina fuear mhor lllfar cosuil lena athair m6r; agus bhi gnuis thiriuil an athar mh6ir air, fosta. Bhi se donn sa ghruaig, cosuil le Triana; agus ni raibh se eagosuil lei ina chuid d6igheanna ac!1 oiread. "Ca bhfuil m'athair m6r?" ar seisean, agus e ag tarraingt a st6il isteach chun na losaide. "6, maise," arsa an tseanbhean, "d'imigh se sios ansin go bun an ghleanna; agus is beag da bharr a bheidh ag an duine bhocht nuair a bheidh sear ais aris. Faraor gear, is beag a shil me go bhfeicfinn an la a mbcadh Conchur M6r Mac GioJla De ag gabbail ar a ghlwne chuig p6r an chrochad6ra." Shiith si an bior isteach sa ghrata agus chuir si ceo drithleog suas an simlear. Bean mh6r, thoirteach a bhi inti, fan aofo cheanna lena fear. Bhi an rnhin agus an garbh ag siul le cheile ina nadur. Bhi br6d an Ghaeil mti go trean; agus ar chill an iomlain, bhi croi fial aici. Grainne Rua a bheirti uirthi; ce gur ghear an tsuil a tif eadh ribe rua ina ceann an trath seo da saol. Bhi saspan dubh an tae ar an tine aici. "!~ Tbriona," ar sise, "dean ceapairi beaga arain choirce, a chro!. agus tabhair lan ar mbeil duinn uilig, i gcul ar • AR LEANSTAN ndoirn, thart anseo fan tine. Go n-amharca Dia ar an tsean– duine bhocht ata amuigh, trathn6na mar seo. Ta nimh air." "An dtainig litir eile 6 Mhac Alastair inniu?" arsa Feargal. "Thainig," arsa an tseanbhean. "Go dtuga Dia maithiunas d6 as a leitheid de sceala a chur chuig na daoine, laetha na Nollag thall ! Ach, ar nd6igh, ba dhoiligh bheith ag dllil lena athrach 6 aon duine da dhream. An fear ar chroch a athair m6r deichniur creatur, ba dhoiligh a bheith ag duil leis an dea-rud uaidh." · "Cen ait ar chroch se iad, a Mh6rai?" arsa Una. "Ta an crann darach ansin go f6ill ar lnis Colman," arsa an tseanbhean. "Bliain na bhFrancach a tharla se. Bhi se siud ina chaiptin ar na Yeomen bhradacha. Go ndeana an Ri a mhaith ar m'athair m6r, is iomai uair a chuala me e ag inse an sceil. Bhi an duine bocht bliain agus cead nuair a fuair se bas. Bhi mise deich mbliana agus fiche, an bhliain a cuireadh e, agus me p6sta anseo. Chuala me e ag ra go raibh se ina fhear dhiomhaoin, agus e corradh le deich mbliana is fiche, bliain na bhFrancach. Is iomai uair a chuala me e ag inse fan mhaidin ghreine sin m aimsir bhaint an choirce, nuair a mhuscail gunnai m6ra na bhFrancach gach aon duine i nGleann Ceo. TMinig siad an bealach m6r as Droim Caorthainn agus iad ag troid i rith an am.a leis na Sasanaigh a bhi ag teacht sna sala acu. Chaith siad pairt mhaith den la fa bhruach Loch Eala, agus chuir siad teachtairi anios an gleann ag iarraidh fear a chuideodh leo na Sasanaigh a dhibirt as Etrinn. Chuaigh deichniur de chuid fear Ghleann Ceo leo agus bhi m'athair m6r ar dhuine den deichni(Jr sin. Thug siad pice d6, agus bhi se leo go Baile na Muc. Nforbb fuurasta tabhairt ar an duine bhocht cuntas a thabhairt ar an ar a chonaic se, la Bhaile na Muc. Chane an cath a chreath– naigh e, dcireadh se, ach an ainide a tugadh do na Gaeil i ndiaidh an chatha. Bhain se fein agus fir Ghleann Ceo as amach Jena n-anam. Rugadh ar bheirt acu i ndiaidh a bheith i bhfolach 1gcuibhreann coirce ar feadh dM la, agus crochadh iad i gC'ara Droma Ruise. Mhair m'athair m6r ar a sheach– nadh, an duine bocht, go bhfuair se imeacht as an tir, faoi choim. Phill sear ais ar an bhaile nuair a bhi deireadh thart." "Agus cad e fa na fir a ndearna athair m6r Mhic Alastair a gcrochadh, a Mh6rai?" arsa Una, agus ceann da cuid casdlaoithc ciardhubha a chuimilt aici anonn is anall ar a smigcad. "0, ta, a run, gur rug Mac Alastair bradach orthu, e fein is a <:huid Yeomen. Bhi cuigear de chuid fear an ghleanna seo ina measc, cuigear den mhuintir a bhi le m'athair m6r go Baile na M uc. Rugadh orthu thall is abhus, agus iad ag iarraidh a bheith ag pilleadh chun an bhaile, faoi choim, as Baile na Muc. Thug se isteach chun an oileain iad; agus, Dia ar gcumhdach, thug se fein is a chuid Yeomen ide leanmhar d6ibh sular chroch siad iad. Ta an crann ansin go f6ill ar chltl an oileain-crann darach, agus gan aon snaithe duilliuir air aon la sa bhliain. Sin anois agaibh p6r Mhic Alastair." D'cirigh si ina seasamh agus shiuil si go spadanta go dti an doras. Bhi Ian an dorais inti. "Dia ar gcumhdach," ar sise ; "rachaidh an fuacht leanmhar s_in go croi sa tseanduine bhocht ata amuigh ann. Is iomai la crua a d'oibir se riamh do Mhac Alastair, agus is naireach an bhail ata anois ar an duine bhocht i ndeireadh a shaoil is a laetha. Ar shiul oiche shneachta ag feachiil an bhfagfaidh Mac Alastair ina aras bheag e, Oiche Nollag thall ! Beagan airde a bhearfaidh an diulach sin air, ina shui go s6masach ina chathaoir bhog. Is maith ata a fhios agamsa nach n-eisteann se le leithscfal ar bith. Cibe mar bhi se go dti gur cuireadh an Land League ar bun anseo, ta se ina dhiabhal shaolta 6 shin. Ni thug se la spa.is d'aon duine fan ghleann seo 6n la sin go dti an la inniu." "Nach iontach narcuireadh cos i bpoll leis an chrochaau11 in aimsir an Land League," arsa Feargal, agus e crom isteach OS cionn na tine a theamh f ein. Bhi Peadar ina shui ar bhac arnMin agus Una ar an bhac eile. Bhi Triana ag cniotail lei ar a dicheall ag an fhuinneog. "Cos i bpoll, an ea?" arsa an tseanbhean. "Muire, maise, nior cuireadh ! Bhi bunus chuid fear an ghleanna sa League agus iad ag brath muineadh a chur ar Mhac Alastair ach, mhaige, maise, gurbh e Mac Alastair a chuir an muineadh orthusan. Ni dhearna se a dhath ach an mianach sin thall a dhruidim; agus foscladh ni dheanfadh se air go gcuirfi deireadh leis an Leaf!Ue fan ghleann. Fagadh fir an ghleanna Tu i lleadh i gceann coiclse Ta an leabhar le fail 6 Fhoilseachain an Rialtais. An Stuara. Ard Oifig an Phoist. Baile Atha O iath . Luach' 6Sp frid an phost. Tionscal ur do Ghaoth Dobhair Ta luchair mh6r ar mhuintir Ghaoth Dobhair cluinstean go bhfuil Tionscal t'1r le dhul i mbun oibre ar an Eastat Tionsca!afochta sna Doiri Beaga. Gaeltarra Eireann a thug se:J le fios ta goirid 6 shin. Comhlacht 6 Wenden san Iar-Ghearmain. Diathetm Teoranta ata 1 gceist Dheanfaidh siad teasairi fa choinne teas larach. Beidh ob..1ir ann do thrf sc6r i ndiaidh bliana agus mead6idh seo go cead fiche ocht taobh istigh de thri bliana. Tugtar le tios gur cead fiche lion na bhtear a bheidh ag obair ann agus go mbeidh ochtar ban ar an fhoireann. Ta seo ar cheann de na Tionscail is m6 a f6gn1fodh go f6ill. Is abhar d6chais an nuacht seo. Duirt an Dochtuir Padraig Delap in 6niid a thug se ar Raidio na Gael– tachta mar ohuid da fheachtas togh– chanafochta go bhfuil tionscil ur geallta do Ghaoth Dobhaii go ceann deich mbliana, ceann in aghaidh na t>liana. Ta dhli mhonarohan ag obair ar an Eastat sna Doiri Beaga san am i lathair, mar ata, G.T. Carpets Teo. agus Europlast Teo. Lena chois sin .ta Ionad Oiliuna ag Anco. Tathar ag stiil go mbeadh monarcha eile ar obair i mi an Aibreain. Learscail de Ghaoth Dobhair Thug sca1fte <i bheireann "Mapai'. orthu fein learscail de Ghaoth Dobhair amach ar na mallaibh. Ta an mapa seo bunaithe ar an tSuirbbeireacht Ordimais agus cead an Rialtais acu chuige. Ta na bailte fearainn le feic– eail air agus na bealtai m6ra fosta. Fa choinne tuill~dh eolais ba choir scriobh chuig; "Mapaf," "Cill Dara." B6thar Chluain Saileach. Baile Bhlain– seir. Contae Bhaile Atha Cliath. Ma t a ... SCEALTAi GRINN agat, cu ir c huga inn iad. Bronnfar 50p ar an scea l is fearr ar gach eagran de "Ghaeltac ht.'· RATAf "GAELTACHT" frf d an phost Ainm, ................................. Seoladh ............................. .......................................... e e e e e e e ee •• e e••• ee ••• e • e ee ee I e •••••••••• 0 6 mhl £1.10p D bl. £2.20 £ .......... Ratai speisialta do ordu mor ·'GAELTACHT• C lei Na Rosanf"l Gaoth Dobha ir, Leitir Ceanainn, Tlr Chonaill.