Chaith a athair blianta ag obair sa Chóip ar an Chlochán Liath, d’fhoghlaim sé a cheird i mBéal Feirste. Bhí sé ina bhainisteoir ar stór na n-earraí. Ba mhaith an fear Páidí an Chóip san am, chuir sé léir oibre ar fáil fan cheantar, bhí monarchana, báid, óstáin, muileann agus aibhléis ar fáil san áit.

Fad: 00:02:07 Éist

---

Tá sé sa tsiopa go fóill, coinníonn sé duine ag dul agus bíonn aithne aige ar achan duine agus ag daoine air. Tá suim aige in achan rud atá ag tarlú sa tír go fóill, spórt agus araile.

Fad: 00:01:36 Éist

---

A chúlra féin, rugadh ar an Chlochán Liath é ach tógadh é i Mín an Chladaigh ag a aintín. D’fhoghlaim sé a Ghaeilge i Mín an Chladaigh. Thug a athair mór talamh dona athair ansin agus thóg a athair teach agus siopa, an áit céanna ina bhfuil an siopa ag Hughie go fóill, lean seisean é féin ar aghaidh leis an siopa.

Fad: 00:02:16 Éist

---

Stair a theaghlaigh féin: a mháthair agus a athair, Maggie Doogan agus Jimí John Thaidhg, bhí seachtar clainne acu, tá duine acu marbh anois. Bhí siad scaipthe ar fud na cruinne ach tá an chuid is mó acu ar ais sa bhaile arís. A athair mór, Séamus Bartley, tógadh idir Anagaire agus Cionn Caslach é. Bhí sé ina mhonatóir ar scoil Chionn Caslaigh , d’imigh sé ansin le haghaidh traenála agus nuair a phill sé ar ais, chuaigh sé ag teagasc i dTor. Chaitheadh sé siúl ó Chroithlí go Tor gach lá go dtí go bhfuair sé scoil i Mín an Chladaigh agus b’ansin a casadh a bhean céile, Bríd Sally Alec as Toragh air. Fear iontach suimiúil a bhí ina athair mór. A chuimhní pearsanta féin air, bhí sé ag teagasc agus bhíodh Hughie ag an scoil, ní raibh sé ach 4 nó 5 bliain d’aois san am agus lá na stáisiúin. A chuimhne is mó ná nuair a thug sé suas an teagasc agus é ina shuí ag taobh na tine, dár le Hughie nach ndéanadh sé difir caidé a bhí tú ag iarraidh, bhí sé ag aige. A chuimhne air Oíche Nollag agus gurb é a athair mór a bhaineadh an craiceann de na préataí an oíche sin leis na brúitíní a dhéanamh. Léadh sé an páipéar do na comharsana eile a thugadh isteach an tí. Nuair a bhog a athair mór go Mín an Chladaigh bhí bó bhainne leis agus a chuimhní air ag tabhairt féir don bhó.

Fad: 00:11:05 Éist

---

Nuair a d’fhág Hughie é féin an scoil, chuaigh sé go Coláiste Naomh Adamhnán in Leitir Ceanainn agus chaith sé 4 bliana ansin, ní raibh mórán dúil aige ansin. Bhí an cogadh ar siúl san am agus ní raibh bia iontach maith acu. Théadh siad ag cluichí peile agus na pictiúir corr uair mar chaitheamh aimsire. Bhítí iontach crua orthu ansin. Chuaigh sé ó sin go Ollscoil na Gaillimhe ar feadh 2 bhliain. Bhí dúil aige ansin. Tháinig sé na bhaile ansin agus chaith sé samhradh ar an Chruit ag teagasc. Ní mórán daoine ann san am, bhí moll de na fir ar shiúl in Albain fosta.

Fad: 00:03:47 Éist

---

D’imigh sé go hAlbain ansin go baile taobh amuigh de Ghlaschú ag déanamh draenáil. Obair mhaslach a bhí ann ach bhí siad óg, bhí an cogadh thart an t-am sin cé go raibh cumadh an bhia ar siúl go fóill. Bhí sé ag fanacht le comharsana dena chuid agus bhí siad iontach maith do. Bhí dúil aige thall in Albain, bhíodh siad ag na damhsaí san oíche agus ag na madaí ar feadh an lae corr uair.

Fad: 00:03:19 Éist

---

Bhí príosúnach cogaidh as Bovaria ag stopadh sa teach céanna le Hughie. Thug na fir eile uilig a bhí ag stopadh sa teach go Glaschú ar feadh deireadh seachtaine amháin é ag na madaí agus araile agus rinne Hughie a chuid oibre do ar an fheirm. Stócach thart fá 20 bliain d’aois a bhí ann.

Fad: 00:01:55 Éist

---

Nuair a phill sé as Albain thosaigh se ag obair lena athair sa tsiopa. D’imigh a athair go hAlbain tamall ansin. Ní raibh moll iontach le gnó sna siopaí san am sin cé go raibh níos mó oibre le déanamh, ag tomhas earraí agus mar sin. Bhí siad ag fáil an chuid is mó dá gcuid earraí as Doire agus Bun Cranncha. Ach tá athrach mór ar achan rud anois, chuir na siopaí móra deireadh leis na siopaí beaga.

Fad: 00:03:43 Éist

---

Na ainmneacha a thugadh na seandaoine orthu nuair a bhíodh siad criosta mar shampla guilpín, seancheann, gabadán, gríosín, marlachán, máistín, dórán, cloigeann spool, giodróga.

Fad: 00:01:35 Éist

---

Sean phíosa filíochta i mbéarla faoi fhear siúil, “Caoch O Leary.”

Fad: 00:03:19 Éist

---

Píosa eile filíochta i mbéarla “Living in Drumlister”.

Fad: 00:07:29 Éist

---

D’fhan Hughie ansin 1½ bliain agus ansin phill sé na bhaile nuair a bhí a uncail, Aodh Ó Dugáin as Dobhar, ag glacadh páirt sa fothoghchán i 1948 agus chuidigh Hughie leis an canbhasáil a dhéanamh. Bhí cuid mhór oibre agus cuid mhór taistil i gceist, ní raibh mórán cleachtadh acu ar an obair sin agus clann na Poblachta a bhí a uncail ag seasamh do. San am bhí mórchuid dena daoine le Fianna Fáil nó Fine Gael. Ba dhoiligh a insint cén dóigh a rachadh na daoine. Ach sa deireadh fuair sé suíochán ar Chomhairle na Contae.

Fad: 00:04:28 Éist

---

D’aistrigh a uncail an t-amhrán seo do Hughie le ceol le hAisteoirí Ghaoth Dobhair i ndráma am amháin. Síleann sé nach bhfuil cóip ar bith eile den aistriúchán ar an amhrán seo le fáil: Ceolann sé “Beannaigh an teach seo” (Bless This House).

Fad: 00:02:32 Éist

---

Bhí sé sa chór in Anagaire le daichead bliain. Nuair a oirníodh an tAthair Ó Searcaigh as Rann na Feirste agus d’iarr máthair an tsagairt air ceol aonarach a dhéanamh i rith an oirniú agus rinne sé sin. Cheol sé amhráin cosúil le Panus Angelicus.

Fad: 00:02:17 Éist

---

Ceolann Hughie amhrán béarla, “Little Grey Home in the West”.

Fad: 00:01:57 Éist

---

Amhrán i mbéarla, Smilin Through.

Fad: 00:02:24 Éist

---

Tá ceangal ag a theaghlach leis an amhrán agus an dán a dúirt sé níos luaithe, cheol a dheartháir “Little Grey Home in the West” ag a bhainis, bhí sé ina bestman, tá a dheartháir marbh anois. Máthair a bhean céile, Síle Mac A’Bhaird, a thug “Caoch O Leary” do ar dtús, bhí an dán aici féin nuair a bhí sí óg go bhfuair sí bás. Mary Mhicí Néill a b’ainm dá máthair, bhí sí pósta ar Eoghan Mac A’Bhaird as Cloch Glas. Píosa staire faoi theaghlach Shíle: Tá leac cuimhneacháin d’uncail Shíle i gcuimhne an chéad éachta a rinne Óglaigh na hÉireann i gCogadh na Saoirse nuair a d’fhuascail siad Séamus Mac A’Bhaird agus Séamus Ó Dubhthaigh ó shaighdiúirí Sasana in Eanáir, 1918 i Mín Beannaid. Gabhadh an bheirt acu in Ailt an Chorráin. D’imigh Séamus Mac A’Bhaird go Meiriceá ina dhiaidh sin.

Fad: 00:04:24 Éist

---

A mhíniú féin ar an logainm Caladh Shéimidh (Shéimí).

Fad: 00:01:04 Éist

---

A chuimhní ar an cheol san halla i Mullach Dubh agus an chraic a bhíodh acu. Is iomaí oíche suilt a bhíodh acu, ag éisteacht le sluaite ceolchoirmeacha macasamhail Gerry Lynn, Carrickfords, na Daltons, na Daniels, Dorothy Trainer, Harry Donovan, Herman O Shea agus chuireadh siad seó ar siúl. Bhí Herman O Shea ann am amháin ach chuir an sagart stop leis mar gur seachtain na Cásca a bhí ann, d’imigh sé isteach go Árainn Mór agus bhí am ar dóigh aige, níor cuireadh stop ar bith leis. Bhíodh dreamanna eile ansin ag taispeáint scannáin. Thosaigh Slievefoyle fosta mar dráma agus ansin lean siad ar aghaidh ag ceol. Bhíodh scaiftí móra ag teacht amach ag na buíonta ceoil (showbands) san am. A chuimhní ar na oícheanta a bhíodh siad ag na damhsaí.

Fad: 00:09:25 Éist

---

Bhíodh siad ag damhsaí i nGaoth Dobhair in halla na Machaireacha achan seachtain agus bhíodh muintir Ghaoth Dobhair in halla Anagaire agus halla Mullach Dubh fosta. Bhí carr beag ag John Beag John Thimlín agus bhíodh scaifte, suas le dosaen bhféidir, leis sa charr corr uair, ina suí ar an bhoinéad fiú. Bhí an saol simplí san am. Bhí troid acu ach ní raibh dochar ar bith ann, giota craic a bhíodh acu.

Fad: 00:02:57 Éist

---

Bhí suim aige ariamh in spórt agus bhí sé ina rúnaí ar chlub Naomh Cróna (Rosses Rovers) tamall maith agus is iomaí cluiche maith a bhí eatarthu féin agus Gaoth Dobhair agus ceantair eile. Is iomaí ceann achrannach a bhí ann fosta, bhí siad ag troid ag cluiche amháin, Gaoth Dobhair agus a chlub féin, stopadh an cluiche agus tugadh an cluiche go Bealach Féich de bharr. Ní raibh Hughie sásta le sin agus d’fhan se ar shiúl ón C.L.G. ar feadh 10 nó 12 bliain. Bhí suim aige i rásaí currach fosta, bhí muintir Ghabhla, Inis Meáin, Uaigh agus Cionn Caslach. Bhí sé mar bhall den chlub sna Rosa le sin. Bhí reigeaití acu agus bhain muintir Ghabhla craobh na hÉireann thart fá 1960, bhí siad iontach maith. Bhí lúthchleasaí ar dóigh san cheantar san am. A chuimhne ar chluiche idir Gaoth Dobhair agus na Rosa lá amháin agus an troid a dhóbair a tharla an oíche sin. Ag dul na bhaile ón Bhun Bheag ar an bhád go Carraig Fhinne. Lasadh siad tine ar an ché agus thagadh fear an bháid ar ais fá na gcoinne. Théith siad an oíche sin ón halla damhsa. Sin an bealach a théadh siad i gcónaí.

Fad: 00:10:21 Éist

---