Bhí a máthair mór i gceannas sa mhonarcha, théadh sí go Doire le bean Thomáis Bhiddy le snáth agus swatch a cheannach. Ansin théadh sí thart le beithíoch agus carr fríd an cheantair m.sh. Ailt an Choráin, Mullach Dubh, leis an cheird a fhoghlaim do mhná na háite. Bhí obair chrua le déanamh aici. Bhí sí ag cniotáil go raibh sí aosta. Ba ghnách le spunóg branda a ghlacadh i spunóg uisce gach oíche.

Fad: 00:03:57 Éist

---

Ceárta i dtigh Neddy. Ní bhaineadh sé airgead amach ar son jabanna beaga, cúpla stuca a thugtaí do. Bhíodh crúite ar an bheithíoch níos daoire. Nuair a rinneadh ar shiúl leis an cheárta, bhí siopa ann. Tháinig deireadh le moll dena rudaí sin. Níl duine ar bith fágtha anois a bheadh ábalta crú a chur ar bheithíoch. Tá athrach mór ar achan rud.

Fad: 00:03:47 Éist

---

A máthair mór ag obair in monarcha Thomáis Bhiddy, as dream an fhíodóra, Doiminic Fíodóir, í. Cur síos ar obair an fhíodóra, ag cardáil agus ag dathú an olainn, as creatáil a bhain siad de na clocha a fuair siad an dath. Scéal faoi fhear a bhí thuas fán Ghleann Nimhe a bhí amuigh ag baint chreatála de na clocha agus ní fhacthas níos mó é. Tá scéal anseo aici faoi thuras ar bus go Ciarraí a rinne sí féin agus bean eile agus bhí fear an bhus ag cur suim iontach i caidé a bhí le rá aici faoi chomharthaí aimsire agus an chreatáil ar na clocha.

Fad: 00:07:27 Éist

---

Na scileanna a d’fhoghlaim sí óna máthair. Ag déanamh toirtín aráin, ní thomhastaí rud ar bith, crág de seo agus siúd, d’fhoghlaim sí é óna máthair. Scéal faoin chéad am a rinne sí ceann nuair a bhí a máthair tinn. D’fhoghlaim sí an chniotáil óna máthair fosta. Bhíodh sí ag déanamh geansaithe ach níl mórán a ndéanamh anois.

Fad: 00:03:37 Éist

---

Scéim baint na móna. Chaith sí tamall i dtigh Francie Molloy agus ansin chaith sí tamall ag siúl thart le teileagraim fríd an bhaile.I rith am an chogaidh, bhí sí ag obair ar scéim na móna, ag déanamh bealach fríd an phortaigh. Bhí cúpla duine den teaghlach ag obair air, ní raibh pá maith ann. Dhéanadh siad tae agus greim le hithe ar an phortach. Bhí siúl fada ar madin acu. Ag obair ó i ndiaidh an hocht ar maidin go dtí an sé tráthnóna, i ndiaidh a theacht na bhaile tráthnóna, bhíodh a gcuid oibre féin le déanamh acu. Bhí an obair crua ach ní dhearna sé dochar ar bith daofa. Ag déanamh an bhealaigh fríd an phortaigh le aiteann agus gairbhéal bán ina mhullach. Bhíodh siad ag tabhairt an mhóin suas go dtí an stáisiún le beithíoch agus carr agus ó sin go Baile Suingean (St. Johnson).

Fad: 00:06:28 Éist

---

Aonach Bhrianaí, bhíodh daoine thart ag ól i dtigh Hiudaí Bhig lá an aoniagh nó nuair a thagadh an fiaclóir agus fear an chíosa. Bhíodh lá maith acu an lá sin, bhíodh na caoraigh le chéile ceagailte ag taobh an bhealaigh mhóir agu san t-eallach sa phanc. Thiocfadh leat ruyd ar bith a cheannach lá an aonaigh. Bhí muiceoil speisialta ag Johnny Néill.

Fad: 00:03:22 Éist

---

An chéad charr ar an bhaile, ceann ag JohnJoe, Francie Beag Molly agus Francie Hughie Jimmy, Joe Bhilly, Paidí John Thimlín. Tá carr ag achan teach anois.

Fad: 00:01:28 Éist

---

Chríochnaigh sí leis an mhóin agus chuaigh sí ag obair i teach osta Uí Bhreisleáin ina dhiaidh sin. Cur síos ar a cuid oibre ansin. Dhéanadh siad an níochán i dtubáin nó ag an abhainn. Chuireadh siad síos tine ansin leis an t-éadach a ní. Bhí an bus ag dul an t-am sin. Dar léi, gur mór an trua nach bhfuil an bus ag taisteal go fóill. Nuair a bhí sí ag obair i dteach Uí Bhreisleáin, ní raibh fairsing iontach sa teach. Bhí scaifte beag maith acu ag obair ann, bhí obair chrua ann. Bhí cúpla teach eile ina mbíodh tuilleadh seomraí ag bean an tigh agus bhí siad sin uilig ag glanadh fosta.

Fad: 00:07:38 Éist

---

Thosaigh Johnny ag búistéireacht nuair a tháinig siad na bhaile in 1956. Tá cónaí orthu i mbaile Johnny, an áit ar as é.

Fad: 00:01:09 Éist

---

Ag obair i dteach Mholloy, bhíodh sí ag tabhairt amach na teileagraim a bhí ag teacht do na daoine, bhí an chuid is mó acu ag teacht as Albain. Ag obair sa tsiopa, bhí achan rud le tomhas an t-am sin, bhí an tae agus siúcra déanta suas agus d’úsáidtí an páipéar arís le tabhairt leo na scoile. Ní raibh caitheamh ar bith ann. Bhí sean scoil ann (chauigh a hathair na scoile ann) agus cheannaigh Francie Molloy é agus rinne sé siopa as. Bhí cónaí agus siopa ann. Bhí plúr agus min le tomhas sa bhothán (shed), bhí ola amuigh sa bhairille. Bhí uibheacha le pacáil agus thagadh leoraí lena dtabhairt ar shiúl. Bhí siopa i dtigh Joe a Fríl agus i dtigh Mhicí fosta ag Sarah Bhilly agus Micí an Chóip, siopa stáin a bhí acusan. D‘oibir Joe a Fríl go crua.

Fad: 00:05:32 Éist

---

D’imigh sí go hAlbain i 1947, bhí an cogadh thart. Go Meiriceá a bhí sí fá choinne a dhul, chuaigh sí go Glaschú ar dtús ach d’fhan sí i nGlaschú tamall. Ag obair i dteach feirmeora a bhí sí in Angushire. Bhí na daoine iontach maith di, bhí a cuid béilte aici agus thugadh siad an Aifrinn í Dé Domhnaigh dá mbíodh sé ag cur. Thug sí cuairt ar an teach anuraidh ach bhí siad marbh agus an áit díolta le daoine eile. Ní raibh an obair ró chrua. Bhog sí go Perthshire ansin gur tháinig sí na bhaile in 1956 lena iníon a chur na scoile in Éirinn. Casadh a fear uirthi in Éirinn agus pósadh thall í. Feirmeoireacht a bhí a fear céile, Johnny ag déanamh.

Fad: 00:03:50 Éist

---

A hóige, ar scoil Dhoire Beaga, níor fhoghlaim sí mórán, d’fhág sí an scoil ag 11 bliana d’aois. Bhí cúpla séasúr fostú déanta aici i Machaire Gathlán an t-am sin, ag amharc i ndiaidh an eallaigh agus ag buachailleacht roimh scoile. Cuntas maith ar na tithe a bhí acu, i Machaire Gathlán, ag daoine an tSeascán Bhig, agus a d’úsáidtí ar feadh sé seachtaine sa bhliain nuair a bhí siad ag amharc i ndiaidh an eallaigh agus ag déanamh ime. Na focail in úsáid aici, eadradh, cuinneog, loine, pigín agus tubáin. Bhí eadradh le déanamh roimh scoile. Bhí 6d le tabhairt na scoile fá choinne leabhair ach ní raibh sé leis an ghirseach a bhí léi agus ba ghnách léi buaileadh a fháil nuair a théadh sí na scoile. Scéal faoin dóigh a fuair sí 6d ó fhear leis an leabhar a cheannach. Síleann Bríd ná den tsaol seo é. Trí shéasúr a chaith sí thíos ansin ar fostú.

Fad: 00:13:20 Éist

---

Mar a bhí rudaí nuair a bhí sí óg agus mar atá anois, sa bhaile agus ar scoil. Measann sí nach rabhthar ag déanamh an oiread as bealach san am sin. Ní gach athrach ceann maith, measann sí.

Fad: 00:03:16 Éist

---

Joe a Fríl ag tosach cóiste na marbh agus beithíoch a bhí a reáchtáil. Phil Jimí Sheonaí agus Joe Hiudaí Mhóir an dá thiománaí a bhí aige. Thugadh siad na coirp go Machaire Gathlán, a n-iompar síos a bhítí gur thosaigh cóiste na marbh. A cuimhne ar an chorp deireannach a tugadh síos go Machaire Gathlán leis an bheithíoch. Ní raibh Aifreann ar bith san am sin roimh ré.

Fad: 00:01:54 Éist

---

Nósanna ag fairí. Scéal faoi mhná caointe, ní ag caoineadh a bhíodh siad ach ag drandam thart ar an chónra. Bhí daoine ar an bhaile le sin a dhéanamh ach bhí sé ag imeacht nuair a bhí sí ag fás aníos. Bhí daoine eile ansin leis na paidreacha a rá taobh amuigh den teach nuair a thugtaí amach iad, ní raibh Aifreann ráite an t-am sin.

Fad: 00:01:59 Éist

---

Scéalta faoi shióga. Ceol a chuala a máthair agus a máthair mór lá amháin ag dul thart leis an droichead, bhí fear ag slioparnach san uisce ach d’imigh sé leis an bhruach. Thug a máthair mór ar a máthair a dhul agus na fir suas an bealach mór a fháil le tarrtháil a thabhairt air agus chomh luath agus a thug, stop an ceol. Ceantar uasal a bhí ann agus níor chóir baint dena leithéid. Bean a bhí ag inse di faoi áit in aice léi thuas an tír a bhí uasal, cheannaigh fear é agus rinne sé athruithe ach bhí a chuid eallaigh ag fáil bháis, ach nuair a chuir sé na creaga a tharraing sé amach ar ais, bhí gach rud go breá. Creideann Bríd go bhfuil sióga agus taibhsí ann.

Fad: 00:03:38 Éist

---

Scéal faoi a hathair, tógálaí agus saor cloiche a bhí ann, nuair a bhí sé ag tógáil teach Jim Neddy Bhig. Tháinig séidean sí aniar an trá agus thug sé anuas binn an tigh agus Tomás, a bhí ag obair ann. Carraig na dTaibhsí a tugadh ar an áit, bhí siad ag meas go raibh taibhsí ann, níor chodlaidh duine ar bith ann ariamh agus blianta ina dhiaidh, deirtí go rabhthar ag cluinstean daoine ag dul suas agus anuas an staighre.

Fad: 00:03:16 Éist

---

Scéal eile lena máthair agus a máthair mór ag teacht na bhaile ón mhonarcha oíche amhain, casadh bean orthu. D’aithin a máthair mór í agus fuair sí Aifreann léite di ach níor feiceadh an bhean ariamh arís.

Fad: 00:01:35 Éist

---

Ní raibh obair ar bith eile le fáil san am ach scéim na móna, sin nó imeacht go hAlbain. Anonn luath sa tséasúr a théadh siad agus anall arís. Théadh siad anonn arís san Fhómhar. Chaitheadh siad siúl go Doire agus imeacht ar bhád Dhoire. An dóigh a fuair siad obair, bhíodh corrán ag achan duine agus thagadh fear a gcuartú ar maidin le obair dó. Ansin théadh siad leis go dtí a fheirm. Cur síos ar seo.

Fad: 00:03:08 Éist

---

Tionchur an bhéarla, an teanga. Ní raibh béarla acu sna am agus anois, níl siad ábalta sagart a fháil leis an tAifreann a rá mar nach raibh siad ábalta duine ar bith a fháil lena rá i nGaeilge. An Teagasc Críosta san am, bhíodh sé le foghlaim de ghlan mheabhar agat agus nuair a thagadh an tEaspag, chaithfeá a bheith i do throscadh ó mheán oíche an oíche roimh ré. Bhíodh searmanas mór fada an lá sin.

Fad: 00:02:31 Éist

---

Caitheamh Aimsire – ag dul ag damhsaí i halla Dhoirí Beaga nó i dteach inteacht. Théadh sí ag an oiread damhsaí agus a thiocfadh léi. Scéal na sé pingine, a cuimhne ar lá amháin a chuaigh sí isteach go Gabhla le teileagram agus fuair sí 6d le dul chuig an damhsa. Johnny Eoin Hiudaí agus Patrick Eoin a bhíodh ag buaileadh an bhosca san am ag na damhsaí. Bhí fear eile as Anagaire dárbh ainm James Néilín. Bhí léir eile ag buaileadh fosta. Bhíodh basár ar an bhaile cúpla uair sa bhliain fosta.

Fad: 00:03:53 Éist

---