Scéal na dtithe pobail a tógadh ar an Bhrocaigh agus i nGleann Fhinne. Níor críochnaíodh an chéad cheann ariamh agus ansin in 1825 tógadh ceann úr, sin halla Ghleann Fhinne anois. Rinneadh dhá pharóiste ansin in 1826 agus chuir Sagart Ó Gallchóir tús le teach pobail úr. Scaifte as Dún Dealgan a fuair an conradh lena thógáil. Le linn an tógála, fuair an sagart sin bás agus bhí sagart paróiste úr acu, osclaíodh an teach pobail in Meitheamh 1828.

Fad: 00:02:08 Éist

---

A thuairim faoi athruithe mór an tsaoil. Athruithe deimhneach agus cuid acu atá diúltach. Na comhráite a bhíodh acu sa tsean am, níl cumas na scéalaíochta ag daoine níos mó. Níl na nósanna a bhíodh ag fairí ann níos mó ach oiread. Bhí na comharsan i gcónaí ag cuidiú lena chéile nuair a bhí an fómhair le baint agus mar sin. Sin nuair a bhíodh siad ag scéalaíocht. Bhí béim mhór ar fhocal an tsagairt fosta. Tá athruithe mór tagtha leis an teicneolaíocht. Measann sé nach bhfuil an chraic chéanna ag na páistí anois agus a bhí acusan nuair a bhí siad ag fás aníos.

Fad: 00:10:01 Éist

---

Tá imirce difriúil anois, is í an léann atá a dtabhairt ar shiúl, tá siad ag imeacht le oideachas tríú leibhéal a fháil.

Fad: 00:03:03 Éist

---

Stáisiúin na croise sna tithe ina óige. Bhíodh faoistin agus Aifreann sna tithe, ina dhiaidh sin, chuireadh an sagart síos tábla agus scairtí amach ainm gach duine agus bhíodh tuarastal ag gach duine le díol, thart ar 10 scilling. A chuimhne ar an oirrtheáil i dtithe fairí fosta. Bhíodh jab ag Cathal ag scríobh síos na ainmneacha agus an méid a dhíol siad cúpla uair sa bhliain. An Domhnach dár gcionn, léití amach ainmneacha agus an méid airgid a tugadh ar an Aifreann.

Fad: 00:05:07 Éist

---

Tairngreacht: Seanchas Dhónaill A’ Chinn (Mac an Bhreithiún – Brown an sloinne a bhí air) a rugadh in Áth Uí Bhuí (Aghavoy) i dtrátha 1700. Fear siúil a bhí ann. Mhuscail Dónalll uair amháin agus fuair sé leabhar faoina cheann, leabhar nach raibh duine ar bith ábalta léamh ach é féin. D’fhág seo tairngreacht ag Dónalll A’ Chinn agus rinne sé léir tairngreachtaí a tháinig fíor. “An séú bliain déag, beidh Éire dearg le fuil”. “An t-ochtú bliain déag, beidh na príosúin lán de dhaoine gan choir”. Rinne sé tairngreacht faoi a bhás féin a tháinig fíor fosta.

Fad: 00:06:18 Éist

---

Isaac Butt – seanchas Chathail ar Isaac. B’as Luimneach a tháinig siad. Ba ministir a bhí ina athair agus fuair Isaac léann maith agus cháiligh sé ina dhlíodóir. Bhí sé ina Theachta Parlaimint in Sasana níos moille. Bhí sé ina chol ceathrar ag sagart na paróiste, an tAthair Ramsey, rud a d’fhág é ag taobhú leis na Caitlicigh go minic. Chosain sé na Fíníní go minic i dteach na cúirte. Bhí sé ina Theachta Dála in Eochaill i gCo. Chorcaí. Bhunaigh sé gluaiseacht an “Home Rule”. Ghlac Parnell anonn uaidh nuair a fuair sé bás óg go leor. Tá sé curtha i mBealach Féich. Chaill Eaglais na hÉireann a gcuid cumhachta ansin. Bhí Isaac Butt ina náisiúnach anois agus d’fhág sin na Protastúnaigh mí shocair.

Fad: 00:13:08 Éist

---

Isaac Butt 1813-1879. Tá saibhreas iontach cruinn ag Charlie anseo faoi sheanchas Isaac Butt. Rugadh ar an Chlochán, Gleann Fhinne é ach níor chaith sé ach beagán dona óige i dTír Chonaill. Ag aois dhá bhliain déag chuaigh sé go scoil chónaithe i Ráth Bhoth agus fuair sé an chéad áit in scrúdú a thug go Coláiste na Tríonóide é. Cháiligh sé ina dhlíodóir agus ghlac sé suim mór i gcúrsaí polaitíochta. Bhí sé ina iriseoir agus ghlac sé páirt mhór i mbunadh an Rialtais Dúchais (Home Rule) in 1870. Chuaigh an Gorta i gcion go mór air agus cháin sé na tithe bocht. Ghoill an ghéarchéim a bhítí ag déanamh ar na hÉireannaigh go mór air. Eolas maith cruinn ar na gníomhaíochtaí a rinne sé. Tugadh ar ais ó Bhaile Átha Cliath é go Srath an Urláir lena chur nuair a fuair sé bás.

Fad: 00:22:09 Éist

---

Johnny Willie a bhí maith ag cumadh, bhí suim aige in léamh, litríocht agus ceol. Comharsa Chathail a bhí ann, bhí sé ina chónaí suas ó theach Chathail agus fear iontach cliste a bhí in Johnny agus bhíodh se ag airneáin i dtigh Chathail, fríd na feirmeacha a thagadh siad nuair a bhíodh siad ag dul ó theach go teach. Tá Cill Ráin agus An Garbhán ar thaobh Chnoc na hAdhmaide agus tá titim síos leis an talamh. Bhí teaghlach Chathail ag baint mhóna ar thalamh Johnny Willie, ní raibh portach ar bith acu féin agus ghlacadh siad bachta ó chomharsa agus bhéarfadh siadsan lá oibre ar ais do na comharsan.

Fad: 00:02:24 Éist

---

Seanchais an dáin a tháinig ó bhunadh Chathail, fuarthas ó Johnny Willie ansin é, Deilín na mBacach.

Fad: 00:01:44 Éist

---

An dán Deilín na mBacach.

Fad: 00:03:58 Éist

---

Johnny Willie agus chomh maith agus a bhí sé ag cumadh, san am sin théadh siad thart ar na tithe agus bhí dánta a chumadh acu ag brath ar an fháilte agus mar sin a fuair siad sna tithe.

Fad: 00:04:17 Éist

---

Dán eile ó Johnny Willie – Mo Phíopa Gairid Donn.

Fad: 00:04:17 Éist

---

Seanchas Easpaig Shéamuis Ó hAnnagáin, ba é an chéad pháiste a baisteadh i dteach phobal Ghleann Fhinne. Oirníodh é mar shagart in 1954 do dheoise Menevia sa Bhreatain Bheag, cuireadh an ord bheannaithe air i nGleann Fhinne. Bliain Mhuire a bhí ann in 1954 agus scríobh Liam Mac Meanman dán ag cur síos ar an lá sin, “Ungadh Lámh” teideal an dáin. An dán a rá ag Cathal.

Fad: 00:07:56 Éist

---

Píosa staire fá thuile mór a tháinig i mí Mheán Fómhair 1965 agus an scrios a rinne sí.

Fad: 00:03:50 Éist

---

Amhrán a d’fhoghlaim sé ó Johnny Willie a rá ag Cathal – Sláinte na nGael agus a sheanchas. Measann Cathal gur cheart féile a bheith ann mar ómós do Johnny ach go bhfuil na daoine a raibh aithne acu air ar shlí na fírinne anois.

Fad: 00:05:37 Éist

---

“Johnston’s Motorcar” – Seanchas cruinn fá amhrán a chum Willie Gillespie as Bealach Féich faoi ghluaisteán an Dochtúir Johnston a raibh cónaí air in Srath an Urláir. Rinne Henry Mc Gowan a bhí i gceannas ar na hÓglaigh plean go ndéanfadh siad carr an Dochtúir Johnston a fhuadach. Ní raibh na teileafóin fairsing san am agus mar sin rinne siad plean go gcuirfeadh siad teileagram as Oifig an Phoist an Bhrocaigh ag inse go raibh scairt práinneach don dochtúir i gceantar an Chlocháin. D’imigh an dochtúir ag sodar ach rinne na hÓglaigh luíochán air i gceantar dhroichid an Rialainn agus thug leo an carr a thug na Chlocháin Liath iad agus rinne luíochan ar na Dubhchrónaigh. Deir Cathal an dán.

Fad: 00:13:12 Éist

---

Logainmneacha: Míniú ar an ainm Cnoc an Adhmaid / Cnoc na hAdhmaide. Seans go raibh sean choill ann. Bailte Pádraig siar uaidh, slios de Chnoc na hAdhmaide.

Fad: 00:00:51 Éist

---

Logainmneacha agus an míniú ar na bailte fearainn – Srath na Bratóige (ó Chogadh Cromwell), Mín na gCnámh (cnámha faighte ag feirmeoirí ó shin ó chogadh Chromwell), An Garbhán (ó sruthán garbh ag a thaobh), Mín na hEorna, Lorg na Lobhar (ón aicíd), An Chluain Chlaíoch, An Glaiseach, Glaisigh Daibhéid, An Fál Garbh, Alt an tSneachta, Baile na mBan, Srath an Ghallaigh, Gort an Asail, Baile Bó an Teampall, Baile Bó Báinín, Leitir Bric, An Ailt Leathan ina measc.

Fad: 00:06:14 Éist

---

Seanchas beag faoi na bailte fearainn Srath an Urláir agus Bealach Féich agus Leitir Ceanainn agus eolas cruinn go leor ar nuair a tógadh na bailte. Deir sé go bhfuil cearnóg i lár na mbailte ar a dtugtar “an diamond” i mbailte a tógadh le linn Plandáil Uladh.

Fad: 00:02:13 Éist

---