Dhá dheartháir a cheannaigh Rann Na Feirste ar £5- Seán agus Pádraig Mac Grianna 1726.

Fad: 00:01:31 Éist

---

Cora Eoghainín in Rann na Feirste, thug an Rialtas amach é in 1847. An Gorta 1847 i Rann Na Feirste, ní raibh siad chomh holc agus a bhí áiteanna eile, bhí bia cósta acu. Scríobh clann Mhic Grianna faoin chora.

Fad: 00:02:33 Éist

---

Thiomáin Donnchadh móin le leoraí a uncail amach go Leitir Ceanainn agus go Baile Suingean i ndiaidh am an chogaidh. D’iompair siad lóid plúir as Bun Cranncha agus a dhíol leis na siopaí áitiúla. Bhí ráchairt mór ar an phlúir san am.

Fad: 00:07:32 Éist

---

Píosa as leabhar a scríobh Séamus Mac Grianna faoin méid lucht siúil a bhí fá Rann Na Feirste. Ba ‘Rann na Feirste’ teideal an leabhair. Bhí na bochtáin ag cruinniú déirce. Tá Gaeilge shaibhir sa leabhar.

Fad: 00:07:42 Éist

---

Píosa as leabhar ‘Scéal Húdaí Sheáinín’.

Fad: 00:03:58 Éist

---

Ag obair sna tolláin, bhí siad breá te sa gheimhreadh ach bhí obair chontúirteach iontu. Bhí na daoine a bhí ag obair iontu neamartach go leor fosta in amanna. Is beag fear a maraíodh iontu i gcomparáid leis an méid daoine a bhí ag obair iontu. Bhí léir as an bhaile agus an chuid eile den tír ag obair thall san am sin. Thiomáin sé bus i nGlaschú fosta. Bhí airgead maith go leor le saothrú agus uaireanta breá.

Fad: 00:05:22 Éist

---

Nuair a phill sé na bhaile thosaigh sé siopa ach ní raibh mórán suim aige ansin agus d’fhág sé an siopa ag a athair le reáchtáil, b’fhearr leis a bheith ag obair amuigh. Thiomáin sé leoraí bloc agus gaineamh do fhear a raibh cairéal aige i mBaile na Finne ar feadh dhá bhliain.

Fad: 00:01:09 Éist

---

Ina dhiaidh sin thosaigh sé ag tiomáint leoraí an bhainne do fhear as Anagaire, Antoin Ó Domhnaill. Bhí turas fada aige le déanamh ach bhain sé sult as an tiomáint. Bhí sé ag díol bainne ó na Dúchoraidh go Gort an Choirce.

Fad: 00:02:02 Éist

---

Thosaigh sé ar thógáil tithe i gcuideachta a chol ceathrar- téann Dinny chun gcúil seacht nglúin ina raibh obair thógála. Bhí deontais Roinn na Gaeltachta ar fáil san am agus bhí na daoine ar shiúl in Albain ag cur airgid na bhaile agus bhí na daoine sa bhaile ag bisiú agus ag tógáil tithe úra. Bhí sé ag siúinéireacht ansin. Bhain sé sult as an obair sin fosta.

Fad: 00:02:44 Éist

---

Chaith Dinny blianta ag obair i dteach an uisce thuas ag Loch Caol leis an Comhairle Contae ag cur ceimicí san uisce. Thosaigh sé ansin in 1971 agus chaith sé an chuid eile dena shaol oibre ansin. Cur síos ar a am ansin.

Fad: 00:09:23 Éist

---

Níl an talamh iontach maith i Rann na Feirste. Talmhaíocht i Rann na Feirste; ag baint mhóna. Bhí siad ag baint a slí beatha nuair a bhí Donnchadh ag fá suas. Glasraí agus preátaí, bainne, ag leasú an talaimh le feamnach. Bhíodh na mná ag talmhaíocht chomh maith leis na fir.

Fad: 00:02:32 Éist

---

Cogadh na Saoirse:- throid a athair ar thoabh na poblachta agus cuireadh na phríosúin é i gCill Dara 1922-23. Bhí Seosamh agus Séamus Mac Grianna sa phríosún leis ag am sin le cois léir eile as an cheantair. Níor thug sé mórán eolais do Dhonnchadh faoin am sin. Bhí a léir teaghlaigh a scoilteadh de bharr an chonartha a rinneadh ag an am. Bhí athair Dhonnchaidh in éadan an chonartha.

Fad: 00:03:16 Éist

---

An scolaíocht a fuair sé: chuaigh sé ar an bhunscoil i Rann na Feirste agus ar an cheardscoil i Loch an Iúir ar feadh dhá bhliain. Bhain sé sult as na blianta sin agus d’éirigh go maith leis.

Fad: 00:01:24 Éist

---

Chaith sé bliain i mBaile Átha Cliath i gColáiste an Atlantaigh i bPáirc Líosain ag traenáil mar oifigeach raidió ach ní raibh suim mór sa chúrsa aige agus níor chríochnaigh sé é.

Fad: 00:00:40 Éist

---

Ní raibh scríobh ar bith ag athair Shéamuis. Na daoine san am, chuidíodh gach duine lena chéile agus san oíche bhíodh siad cruinnithe i dtithe airneáin. Bhí focail agus an teanga ghalánta acu atá as úsáid anois. Bhíodh scéalaíocht agus seanchas acu, tá léir de scríofa anois.

Fad: 00:02:57 Éist

---

Bhain sé sult as an am a chaith sé i mBaile Átha Cliath agus bhí sé ar lóistín ag Séamus Ó Grianna. Tógadh Séamus agus a athair le chéile agus bhí aithne mheasartha aige air. Bhí Séamus agus athair Dhonnchaidh i gCogadh na Saoirse le chéile agus chaith siad seal sa phríosún i nDroichead Nua i gContae Chill Dara ar feadh 15 mí. Ligeadh saor iad in 1923. De bharr sin, bhí comrádaíocht maith idir an bheirt fhear i gcónaí.

Fad: 00:01:54 Éist

---

Dar le Donnchadh gur cheart do dhaoine Rann na Feirste aitheantas níos fearr a thabhairt do chlann Uí Grianna. Tá airgead a bhailiú le hionad pobail úr a thógáil in Rann na Feirste faoi láthair.

Fad: 00:02:25 Éist

---

An scríbhneoir Ownie Mór Ó Domhnaill. Rugadh é i 1907, uncail Dhonnchadha a bhí ann. Chaith sé seal sna Garda ach ní raibh a shláinte ar an chuid is fearr agus d’fhág sé. Theagasc sé Gaeilge i gColáiste Bhríde i Rann na Feirste. Scríobh sé cúpla leabhar ‘Scéal Húdaí Sheáinín,’ ‘Na Laetha a Bhí’, ‘ Na Céardanna.’ Scríobh sé ailt don ‘Ultach’ agus don ‘Irish Press.’ Tá seanchas maith tugtha ar Owenie, a theaghlach agus na leabhair a scríobh sé.

Fad: 00:09:43 Éist

---

Seanchas Chlann Mhic Grianna - scríbhneoirí speisialta, Séamus agus Seosamh.

Fad: 00:06:28 Éist

---

Deireann Dinny cúpla rann – tús leabhair Sheosaimh Mhic Grianna, ‘Mo Bhealach Fhéin’ agus píosa de leabhair Shéamuis, “Rann na Feirste”.

Fad: 00:06:43 Éist

---

‘Cumha An Fhile’- Seán Bán Mac Grianna.

Fad: 00:04:27 Éist

---

“An Druma Mór”:- leabhair a scríobh Seosamh Mac Grianna - banna ceoil Rann na Feirste. An scéal a bhí ar chúl an leabhair. Tá an druma mór acu go fóill in Rann na Feirste ach tá sé cóirithe suas uilig anois.

Fad: 00:03:40 Éist

---

Dán beag a scríobh príosúnach, Matty O’Brien, i nDroichead Nua i gCill Dara nuair a bhí a athair sa phríosún.

Fad: 00:02:00 Éist

---

Bhí Seán Bán Mac Grianna iontach maith ag cumadh. Ní raibh mórán léinn aige ach bhí sé iontach cliste.

Fad: 00:02:14 Éist

---

Rann a chum Seán Bán Mac Grianna faoi chearca/uibheacha Chassie Foster ó Charraig Fhinn.

Fad: 00:03:54 Éist

---

“ Rann Na Feirste” sríofa ag “Máire” (Séamus Mac Grianna) in 1942:- Seo píosa as an leabhair sin fá Chromac John- comharsa Shéamuis.

Fad: 00:06:29 Éist

---

Píosa eile as an leabhair “Rann na Feirste” a scríobh Séamus faoin Ghorta agus an lucht siúil a tháinig go Rann Na Feirste i ndiaidh am an Ghorta.

Fad: 00:04:56 Éist

---

Litir a scríobh Séamus Mac Grianna ag athair Dhonnchaidh luath sna caogaidí.

Fad: 00:05:54 Éist

---

Corra na Deirce in Rann Na Feirste i rith am an Ghorta. Tá sé in Rann na Feirste go fóill. Léann sé píosa a scríobh Séamus Mac Grianna faoi.

Fad: 00:08:42 Éist

---

Chuaigh sé ar imirce go hAlbain in 1950. Bhí deartháir leis thall cheana i dtuaisceart na hAlban agus fuair sé jab do Dhonnchadh. D’fhan sé thall go Nollaig an chéad am sin. Chaith sé aon bhliain déag in Albain- obair thógála agus obair tollán.

Fad: 00:01:08 Éist

---

Casadh a bhean céile air agus pósadh é in 1960 sa bhaile ar an Chlochán Liath. Chónaí siad i nGlaschú i ndiaidh a bpósadh ar feadh tamaill gur rugadh an chéad leanbh. Ní raibh mórán oibre sa bhaile san am.

Fad: 00:01:16 Éist

---

Seanchas teaghlach a athar. Bhí 11 acu ann, tá siad uilig curtha sa reilg in Anagaire. Siúnéir a bhí ina athair agus bhí sé ag obair lena athair féin. Bhí siopa acu in Rann na Feirste fosta. Bhíodh siad ag déanamh léir ábhair adhmaid.

Fad: 00:02:20 Éist

---

Chuidigh Coláiste Rann na Feirste; Coláiste Bhríde go mór leis an cheantar ach níl an oiread scoláirí ag teacht anois. Chuidigh sé go mór leis an Ghaeilge. Bhí léir daoine cáiliúla inti fosta; Dermot O’Brien, An Cairdinéal ó Fiaich agus mar sin.

Fad: 00:04:35 Éist

---

A bharúil ar staid na Gaeilge san am i láthair. Tá sí beo ach tá an caighdeán níos laige. Tá léir suim sa teanga agus bíonn léir ag éisteacht le Raidió na Gaeltacha. Dar leis, go bhfuil athbheochan ar lámh amháin i gceantair áirithe ach measann sé nach bhfuil sí chomh láidir in Rann na Feirste níos mó. Tá léir béarla a labhairt.

Fad: 00:05:09 Éist

---