An teach inár tógadh Feidhleimidh. Urlár stroighne a bhí ann agus bhí crochadh ar an tine. Chrochtaí na potaí iarainn le trí cosa ar an tine. Ba ghnách lena athair Feidhleimidh a thomhais leis an chrochadh. Rinneadh an cócaireacht uilig ar an tine. A chuimhní nuair a bhí sé óg, ag déanamh an tae ar an tine. Bhíodh blas toite air.

Fad: 00:02:36 Éist

---

Bhí a mháthair agus a dheirfiúr sa bhaile ag deanamh obair fear, ag amharc i ndiaidh an eallaigh, an féar, an coirce le cois obair istigh. Bhí na fir uilig ar shiúl san am sin ón samhradh go aonach an gheimhridh agus bhí saol crua ag na mná.

Fad: 00:00:52 Éist

---

A chuimhne ar thógáil bealach Mhíne Buí. Nuair a tógadh an bealach idir Leitir Cath agus An Chlochán Liath, sé chloch mhíne buí a thugtaí dona fir ag deireadh na seachtaine mar phá. Bhí sé tógtha ar bhachtaí.

Fad: 00:01:53 Éist

---

An chéad charr sa cheantar. Fear as an gharáiste ar an Chlochán Liath a raibh sean charr aige, ba ghnách leo é a choiméad ag dul suas an mhullaigh go bhfeiceadh siad an ndéanadh sé barr an mhullaigh. Ní raibh cumhacht ar bith ann. Carranna eile sa cheantar fosta.

Fad: 00:01:36 Éist

---

Shiúladh siad ‘un Aifrinn ar an Chlochán Liath, ní thugtaí Comaoineach amach ag Aifreann an 11, ag an Aifreann luath ar a 9 a bhíodh Comaoineach le fáil. Bhíodh troscadh le déanamh ón oíche roimh ré. Théadh siad ag faoistin Dé Sathairn. Nuair a théadh na fir ag Comaoineach bhí sé ina chomhartha go raibh siad ag imeacht go hAlbain.

Fad: 00:01:32 Éist

---

An saol a bhíodh acu. Ní raibh mórán saibhris ann. Bhí siad beo ar an talamh. Bhí géanna, cearca, lachain agus turcaigh ag a mháthair. Dhíoladh sí uibheacha cearc leis an Chope agus bhí sí ábalta earraí a fháil ar a son. Bhíodh an talamh uilig oibrithe acu san am, bhí sé níos fusa a dhéanamh san am sin. Eadra leis an eallach, bhíodh duine ar fostú ag an teaghlach nuair bhí siadsan beag. Bhíodh siad féin ag buachailleacht fosta. Bhí gach duine costarnocht ach amháin sa gheimhreadh, bhíodh bróga orthu. Cheannaíodh péire amháin bróga don duine is sine ach athbhróga a bhíodh a chaitheamh ag an chuid eile acu. A chuimhní ar an am sin agus iad ag dul na phortaigh le bróga ina raibh poill, bhíodh a ladhracha scallta.

Fad: 00:09:10 Éist

---

A chuimhní ar ag dul na scoile i Leitir Cath. Chaitheadh gach duine dhá fhód a bheith leis na scoile, bhíodh sé costarnocht. Bhíodh siad fuar ar an scoil, chaitheadh siad faiteadh a dhéanamh, bhíodh an máistir ina sheasamh agus a dhroim leis an tine.

Fad: 00:03:32 Éist

---

Nuair a bhí a mháthair naoi mbliana d’aois, thosaigh sí ag obair ar an Chlochán Liath istigh ag monarcha Páidí an Chope ag déanamh stocaí agus miotóga. Shiúladh sí isteach sa tsamhradh ach sa gheimhreadh d’fhanadh sí istigh. Teaghlach a mháthar, fuair a hathair bás óg agus b’éigean di obair. An pá a bhí aici, Chitts, rud cosúil le dearbhán a bhí ann.

Fad: 00:06:20 Éist

---

Chaith sé trí bliana ag obair ar fheirmeacha, d’éirigh a athair tinn agus dúradh leis go raibh droch chroí aige. Thosaigh sé ag obair ansin ar bhealaí móra, le Shanks agus Mc Ewan ar £6 sa tseachtain. D’fhág sé sin agus thosaigh siad ag cur isteach píopaí séaraigh le dream eile. Ina dhiaidh sin bhí sé ag obair thógála in East Kilbride. Scéal faoin lá a bhuail sé fear thar an chloiginn le sluasaid. Cuireadh den suíomh oibre sin é ach cuireadh ar cheann eile é.

Fad: 00:11:41 Éist

---

Bliain an tsiocáin mhóir, 1963, bhí sé thuas in Inbhir Nis (Inverness). Bhí 9 seachtaine de shiocán ann. Bhí sé ag obair sna tolláin san am. Cur síos ar an am sin.

Fad: 00:03:13 Éist

---

Ag obair sna tolláin, cur síos ar an obair a bhí sé ag déanamh. Ní raibh an obair folláin, tolláin uisce a bhí iontu. Seifteanna 12 uair a bhí i gceist, 7 lá na seachtaine. Ní raibh an bia maith cé go raibh siad ag fáil go leor agus ní bhíodh ocras orthu. Bhí an pá maith agus bhí sé ábalta airgead a shábháil ach bhí siad ag obair uaireanta fada, bhí lóistín le díol acu fosta. Bhí siad ábalta earraí a fháil ar tic. Ní théadh sé amach fríd na seachtaine. Nuair a bhí sé sna tolláin, théadh siad isteach sa teach leanna i ndiaidh am oibre corr uair.

Fad: 00:07:58 Éist

---

D’fhan sé ar an scoil go raibh sé 14 bliana d’aois agus d’imigh sé go hAlbain ag feirmeoireacht lena athair. Go Glaschú a chuaigh sé ar dtús agus ó sin go Dún Éideann. Bhí cumha iontach air i ndiaidh dul anonn. Bhí siad ag stopadh i dteach lóistín na chéad chúpla oíche agus théadh siad amach ar an bhus ag obair go luath ar maidin, ag obair le tornapaí a bhí sé. Scéalta faoin am seo

Fad: 00:10:01 Éist

---

Na coinníollacha a bhí acu thall in Albain. Ag stopadh i mbothaí a bhí siad nuair a bhí siad ag obair. Cur síos orthu seo. An pá a fuair siad, thugtaí dona athair é. £90 a fuair sé. Na fir a bhí ag obair ar an fheirm. D’fhan siad ansin go Nollaig. Bhí sé socair ansin. Théadh siad go Dún Éideann ag an deireadh seachtaine.

Fad: 00:03:53 Éist

---

pisreoga, scéalta a d’inis a mháthair, scadán a ithe ina thrí ghreim. Ceann eile faoi 3 phreab a bhaint sa chuibhreann, dá mbeadh cuiteog ar an phreab, phóstaí tú, murach é, ní phóstaí. Tá áit in Loch an Iúir ina bhfuil trí uisce ag casadh lena chéile, níodh duine léine san uisce, d’fhágadh siad ar an leaba é le triomú agus cibé a thagadh leis an léine a thiontú, sin an t-é a phósfá. Murach dtagadh duine ar bith, ní phósfá ar chorr ar bith.

Fad: 00:05:26 Éist

---

Scéalta faoi thaibhsí: Taibhse Chró Bheithe. Solas Mhín Uí Bhaoill Ní fhaca Feidhleimidh taibhse ar bith ariamh ach tharla rudaí áirithe dó; solas a chonaic sé go minic taobh amuigh de theach an mháistir a bhí aige ar an scoil a thiocfadh anuas an bealach go teach na scoile. Bhí sin ag tarlú agus Feidhleimidh ag dul na scoile gur fhás sé suas. Nuair a fuair an máistir bás, stop an solas fosta. Bhí achan duine ábalta é a fheiceáil.

Fad: 00:07:35 Éist

---

A chuid seanchas faoi Mháire an Chlochán Léith a rugadh agus a tógadh i Leitir Cath. Bhí cúigear clainne ina teaghlach. D’fhág sí an baile agus d’imigh sí go Nua Ealainn i ndiaidh easaontas idir í féin agus a hathair. Bhí sí in ainm a bheith ag dul amach le oifigeach den RIC agus chur a hathair stop leis. Ar an bhád casadh fear as Contae an Chláir uirthi agus pósadh i Nua Ealainn iad. Fuair sí bás nuair a bhí sí 19 bliana d’aois agus fuair a leanbh bás 4 mhí ina dhiaidh sin. Ní raibh tomba ar bith ar a huaigh go dtí go deachaigh fear, Páidí Bán Mac Ruairí amach le hairgead a cruinníodh ar an Chlochán Liath fá choinne a huaighe. Seanchas faoin siopa a bhí ag a teaghlach agus chaill siad é.

Fad: 00:11:03 Éist

---

Seanchas a theaghlaigh. Téann sé ar ais seacht nglúin. Dálaigh na Rosann.

Fad: 00:01:00 Éist

---

Bhí a athair mór sa gabháildrush, amuigh ar an Klondyke, bhí mianach aige agus bhain sé ag baint óir. Rinne sé go maith agus nuair a tháinig sé na bhaile thóg sé a theach. D’imigh sé ar ais go Meiriceá nuair a bhí a chuid airgid caite. Tógadh Feidhleimidh sa teach sin.

Fad: 00:01:29 Éist

---

Tragóid Baile Mhánais. Cuimhní Fheidhleimí ar seo, shéid mianach suas i mBaile Mhánais. Cuid de na daoine a maraíodh dár le Feidhleimidh go raibh siad i ndream ar a dtugtaí an White Army agus gur chuir an sagart mallacht orthu mar gurbh ghnách leo a bheith ag máistínigh fan áit, nach mbeadh duine ar bith acu beo bliain ón lá sin.

Fad: 00:03:52 Éist

---

Seanchas faoin chath a troideadh idir Clann Uí Néill agus Clann tSuibhne. An cath a thug a ainm do Leitir Cath. Fuair sé féin agus fear eile cnámha curtha sa bhachta roinnt blianta ó shin ach níor bhain siad daofa.

Fad: 00:02:07 Éist

---