Stair agus seanchas Theileann. Tógadh an ché in 1883. Cur síos ar na mánaigh a shocair in san Íoslainn, tá a gcuid lámhscríbhínní ansin go fóill.Tá a lán de na logainmneacha céanna i dTeileann agus san Íoslainn ó thaobh turais na mánach.Tá leabhar scríofa ar an dóigh a d'fhág siad Teileann.

Fad: 00:04:02 Éist

---

Bhí léir eolais ag daoine ó thaobh leigheasanna ann, aicidí ar ainmhithe.

Fad: 00:02:37 Éist

---

Déantús an phoitín i dTeileann. Píosa filíochta faoi thragóid a tharla in 1803.

Fad: 00:04:10 Éist

---

Zulus a thugtaí ar na báid a d'oibir siad air, bhí a athair féin orthu. D'oibir Gene é féin ar na báid seo nuair a d'fhág se an scoil, ón aois 16 bliain go dtí 20. Ag caint ar an iascaireacht a rinne siad, bhí na cearta iascaireacht uilig ag na tiarnaí talún. Bhí £5,000 de dhith agus cur síos ar an dóigh a fuair na daoine seo ar ais, bhunaigh an sagart cumann agus chuidigh Gael Linn. D'oibir seo go maith, bhí cead acu iascaireacht san fharraige ach ní raibh ar an abhainn, athraíodh seo fosta.Bhí luach maith ar an bhrádan san am sin.

Fad: 00:10:01 Éist

---

Bhí fir as Ceanada ag déanamh staidéir ar aibhneacha agus iascaireacht na hÉíreann in 1962 agus bhí siad ábalta feiceáil go dtiocfadh meath ar an tionscnamh seo agus an fáth le seo. An scrios atá daoine ag déanamh ar an iasc agus truailleadh na habhann.

Fad: 00:05:15 Éist

---

Ceannatiheoirí an éisc agus tógáil bád sna Cealla Beaga. HJ Nolan, Egans agus Gallchóirí. Bhí siad ag teacht as Béal Feirste, Doire agus Contae Mhaigh Eo. Bhí a gcuid fear féin leo leis an obair a dhéanamh.

Fad: 00:03:31 Éist

---

Fostaíocht i dTeileann anois, níl mórán ann níos mó. Tá monarchan sealadacha ag próiseáil éisc. Tionscadal na tógála is mó atá ann anois. Tháinig athrach mór sa cheantar, moll tithe saoire ag gabháil suas. Tá an óige ag imeacht le obair a fháil, níl an oiread Gaeilge a labhairt níos mó. Tá Coláiste na Gaeilge agus na mná tígh ag coinneáil an teanga beo.

Fad: 00:03:40 Éist

---

Pisreoga ina cheantar féin. Chaitheadh an fharraige a cuid féin a fháil. Scéal faoi lucht iascaireacht amuigh ar an fharraige, Jimí Johnny an 'skipper' a bhí ar an bhád agus cailleadh an bád. Bhí taibhsí ag cur mallachta ar iascairí ina dhiaidh.

Fad: 00:04:38 Éist

---

Tuilleadh pisreoga ag baint leis an iascaireacht, ní chíoradh bean a gruaig a fhad agus a bhí an fear amuigh ar an fharraige. Ní dheirtí an uimhir 13 ar bhad. Níor mhaith leo an dath glas nó an focal e féin a bheith ar bhád. Mí-ádh a bhí ann casadh le bean le gruaig rua agus iad ag gabháil na farraige. Dá mbeadh fear ar bhrógaí ni ligtí isteach ar an bhád iad. Ní thógtaí iasc úr as teach i ndiaidh titim na hoíche.

Fad: 00:01:27 Éist

---

Seanchas Iascaireacht Theileann. Tháinig meath ar an iascaireacht nuair a fuarthas saoirse ón Bhreatain. Rinne Cogadh na gCarad dochar mhór don iascaireacht.

Fad: 00:01:48 Éist

---

Lucht siúil a bhí sa cheantar fadó, ní raibh mórán acu agus dhíoladh siad earraí leis na daoine. Ba ghnách leo fanacht sna tithe agus bhíodh oícheanta airneála ag na daoine.

Fad: 00:03:08 Éist

---

Bean siúil, Máire Chonnachta agus an scéal mar a thit sí amach leis an Eaglais. Bhí sí maith ag obair láimhe agus snáthaide agus bhíodh sí a ndíol ag an aonach. Fuair sí post mar chailín aimsire ar feadh cúpla bliain, casadh saighdiúr uirthi agus bhí sí le leanbh, bhí an leanbh tinn ach ní bhaisteadh an sagart é siocar nach raibh sí pósta. Lá amháin chuir sí an sagart i bhfollach nuair a bhí na saighdiúirí ina dhiaidh, mharaigh an saighdiúr a mac nuair nach n-inseodh Máire do cáit a raibh an sagart, ní raibh a fhios aige gur a mhac féin a bhí ann. D’fhág sí Co. Mhaigh Eo an t-am sin agus bhog sí ó áit go háit, chaith sí seal fada i dTeileann agus chum sí amhráin. Chuaigh sí go ceantar na Rosa ina dhiaidh sin.

Fad: 00:09:42 Éist

---

Scéal faoi fhear siúil – Páidí Mór.

Fad: 00:06:01 Éist

---

Imirce go Meiriceá, d'imigh moll dena theaghlach féin agus a chomharsan agus níor phill siad ariamh. An tionchur a bhí ag seo ar a saol.

Fad: 00:01:28 Éist

---

An obair chloiche agus thógála a bhíonn sé féin ag déanamh. Ag caint ar a bhunadh, na glúnta roimhe, agus an dóigh ar ndearna siadsan an obair chéanna roimhe.

Fad: 00:04:10 Éist

---

Na tiarnaí talún, Connellys, a bhí acu. Bhí siad iontach maith do na tionántaí agus i rith am an ghorta, chuir siad moll airgid isteach i gciste do na daoine, ní dheachaigh mórán acu ocrach. Níor díshealbhaíodh duine ar bith ariamh. Cur síos ar an chíos a bhíodh le díol.

Fad: 00:04:36 Éist

---

Tiarnaí talún, Musgrave, níos fearr arís ná Connelly.Thóg siad teach ósta don áit, thug siad isteach caoraí agus eallach.Bhí duine acu ina dhochtúir. Bhí siad ina gcuidiú mór nuair a cruthaíodhBord na gCeantúr Cúng. Cheannaigh siad moll báid, tugadh cead do na daoine iad a choinneáil agus tríú den airgead a rinne siad a thabhairt ar ais don chomhlacht. Ansin i ndiaidh cúig bliana tugadh cead don fhoireann an bád a dhíol agus ceann eile a fháil.

Fad: 00:03:36 Éist

---

Lorg teampaill atá ag cé eile, clochar a bhí ann.Bhí triúr deirfiúr de Cholm Cille ann am amháin agus déantar turas ann ar an 23ú Meitheamh. Tá tobar beag ansin agus cur síos ar an dóigh leis an turas a dhéanamh.Tá pisreoga agus nósanna ag baint leis an áit seo.

Fad: 00:01:49 Éist

---

Pisreoga faoi Tobar na Cora, tobar draíochta in aimsir na Págantachta a raibh baint aige le daoine agus báid ar an fharraige agus a muintir a bhí fágtha sa bhaile ag guí ar a son.

Fad: 00:00:51 Éist

---

Naomh Brocnach, séú haois, colceathar de Cholm Cille a bhí ann. Scéal faoi na óige, nuair a rugadh é, tá tobar san áit anois. Scéal faoi rangú talún a rinne a athair idir a dheartháireacha.Tá ballóga teampall agus teach cónaithe ar bharr sléibhe, Sliabh Líag, an áit a rinne cónaí air le cois leacacha móra, Cathaoir na Naomh a thugtar air. Tá trí tobar agus altóir ann, ní bhíonn na tobair ariamh tirim agus déantar turas chuige ar an 10 Deireadh Fómhair. Tá cur síos ar an turas seo ag Poll an tSneachta.

Fad: 00:06:56 Éist

---

Bean síodh ag caoineadh. Ní chaoineann siad ach i ndiaidh daoine le ‘Mac’ agus ‘Ó’ ina n-ainm. Scéal faoin chaoineadh a chuala Gene é féin am amháin agus faire béal dorais.

Fad: 00:02:42 Éist

---

Tragóid Bhroclais – mallacht a chur seanbhean darbh ainm Devenney ar chabhlach nuair a cailleadh na hiascairí.

Fad: 00:05:26 Éist

---

San am sin, bhíodh eagla ar na daoine faoi mhallachtaí an lucht siúil. Bhí daoine iontach pisreogach: Ag teacht isteach doras amháin agus ag dul amach doras eile. Tine Lá Bealtaine. Nuair a bhíodh gamhain ag bó Ag déanamh cros ar thóin an phota leis na soíga a choinneáil as an phota.

Fad: 00:03:33 Éist

---

A chuid eolais ar an Mhaighdean Mhara. Scéal faoi fhear a deirtear a chonaic í lá amháin agus a thug leis na bhaile í.

Fad: 00:03:31 Éist

---

Dar le Gene go bhfuil léir rudaí ann nach féidir a mhíniú agus gur bhfearr gan dúshlan a chur orthu, scéal faoi beirt fhear a bhí amuigh ag seilg oíche amháin nár chreid ina leithéid agus a chonaic splanc ag teacht as cloch.

Fad: 00:01:56 Éist

---

Taibhsí i dteach tabhairne in áit darbh ainm Cúl an Dúin. Scéal faoi Sean Willie ar leis an áit ar dtús, cur síos ar Willie.

Fad: 00:05:36 Éist

---

Pat Phaidí Mhóir Ó Beirn a scríobh dánta. An Sean Troid agus Pilleadh Aodh Rua Uí Dhomhnaill.

Fad: 00:03:06 Éist

---

Pat Phaidí Mhóir Ó Beirn; dán eile a scríobh sé faoi píopa.

Fad: 00:02:51 Éist

---

Filíocht. Dán a rá aige faoi Biddy Sheamúis a fuair bás sa bhliain 1923. Iompraíodh i gcliabh í nuair a fuair sí bás.

Fad: 00:02:47 Éist

---

Filíocht. Dán a scríobh an tAthair Mór Ó Domhnaill do chomórtas i 1935, 1300 bliain i ndiaidh bás Cholm Cille, ina onóir. Guth Brodúil Thír Chonaill….

Fad: 00:04:01 Éist

---

Mícheál An Choradáin, fear siúil sa cheantar a bhí maith ag cumadh dánta. Dán de chuid Mhícheáil a rá ag Gene. Dhéanadh sé suas na dánta ag bráth ar an deirce a thugtaí do nuair a théadh sé isteach i dteach.

Fad: 00:04:58 Éist

---

Brú ar an Ghaeilge. Thiocfadh leis na ceannródaithe níos mó a dhéanamh leis an Ghaeilge a choinneáil beo, níos mó aifrinn i nGaeilge, cainteoir dúcháis atá sa sagart.

Fad: 00:02:03 Éist

---

Seanchas Cholm Cille, an dóigh a fuair sé a ainm, Criotán (sionnach óg) a baisteadh air, an fáth gur athraíodh é agus cé a rinne sin. Scéalta faoi theacht Cholm Cille agus tairngreacht a rinne Fionn Mac Cumhaill go mbeadh Colm Cille ag teacht. Cur síos ar Cónal gabháilban, Niall Naoighiallach agus Naomh Pádraig ag baisteadh Cónal gabháilban. Scéal faoi aingeal a tháinig ag máthair Cholm Cille i mbrionglóid sular rugadh é.Bhí achrán idir Colm Cille agus Fionán faoi chóip de leabhair a bhí ag Colm Cille. An dóigh a fuair Sráth na Circe a ainm, cath a troideadh ansin. Cur síos ar an dóigh a dhíbir Colm Cille na diabhail as an Gleann Dorcha i nGleannCholm Cille.

Fad: 00:13:57 Éist

---

Scéal faoin mhac a bhíodh ag imirt chártaí. Cearrbhach na Críbe agus Naomh Colm Cille.

Fad: 00:07:46 Éist

---

Scéal: An Saighdiúir Croímhúil agus Naomh Peadar.

Fad: 00:09:34 Éist

---

Logainmneacha, tá Dónall Mac Giolla Easpaig ag déanamh obair mhór ar seo agus chuidigh Gene léarscáil a chur amach anuraidh. Samplaí de logainmneacha, Léim Gartóig, Madrid, Philipinnes agus an míniú ata orthu.

Fad: 00:03:22 Éist

---

Luaireach Naomh Phádraig.

Fad: 00:04:06 Éist

---

Dán, ní fios cé a chum, a deirtí i ndiaidh an phaidrín.

Fad: 00:01:41 Éist

---

Peil Gaelach, ag caint ar an fáth nár imir se féin ariamh é.

Fad: 00:01:18 Éist

---