| Ainm: | Gracie Mhic Gloinn |  | |
Áit Chónaithe: | An tArd Leathan (An Ailt Leathan), An Clochán | ||
Áit Dúchais: | An tArd Leathan (An Ailt Leathan), An Clochán | ||
| Sonraí an agallaimh/na n-agallamh: | |||
| Dáta | Bailitheoir | Fad | Éist |
| 07/04/2008 | Dónall Dinny Ó Gallachóir | 00:38:03 | Éist |
Lonnú agus Cónaí
| An Teach Cónaithe | [-] |
An trealamh a bhí acu sna tithe ceann tuí.
Fad: 00:00:39 Éist
Na cineáil tithe a bhíodh acu, tithe ceanntuí - tithe seascar, na seomraí a bhí iontu.
Fad: 00:00:48 Éist
Cad a bhí na tithe cosúil leis agus an obair a bhíodh ar siúl acu, tobac, tuirní agus sníomh, cardáil, creatál a bhaint de na crainn agus an snáth a dhathú.
Fad: 00:03:50 Éist
| Bunadh na hÁite | [-] |
Bunadh na gCruach, as Tír Eoghain a tháinig siad, dhá shaighdiúir a bhí iontu.
Na clainn uilig ar na Cruacha. Tháinig an tromlach acu as Tír Eoghain agus cuid acu as Co. Liatroma.
Fad: 00:01:52 Éist
Bunadh na gCruach, na chéad daoine ar na Cruacha - ba dhá shaighdiúr as Baile na Finne.
Fad: 00:00:45 Éist
| Tógáil Tí | [-] |
Nuair a d’fhág sí féin an baile. Casadh a fear uirthi nuair a bhí sé sa bhaile ar saoire. Rinne sé féin an chuid is mó den obair ar an teach. Ba leis féin an talamh ar tógadh an teach.
Fad: 00:01:10 Éist
Ceirdeanna agus Cothú an Tí
| Eacnamaíocht an Teaghlaigh | [-] |
Cuireann sé trua uirthi anois nuair a théann sí siar na Cruacha, tá an chuid is mó de na tithe druidte suas agus na daoine marbh. Bhí an talamh uilig oibrithe san am, bhí préataí agus meacain ag a máthair. Ba ghnách lena máthair uisce na meacain a chur ar an im. Bhí pigín acu leis an t-im a chur isteach ann. Cur síos ar an dóigh a thógadh siad amach an t-im. Thugadh siad an bhláthach do na gamhna.
A huncail a chuideodh leo amharc i ndiaidh na móna.
Fad: 00:05:09 Éist
| Seanchas faoi Bhlí na mBó | [-] |
Maistreadh - gruth buí i ndiaidh bó breith. Aibhleoga a leagan ag doras an bhóithigh i ndiaidh bó breith.
Fad: 00:02:27 Éist
| Snaoisín | [-] |
Mná ag caitheamh an phíopa. Chaitheadh a máthair mór an píopa. Bhíodh cuid acu ag caitheamh snaoisín fosta. Bhíodh píopa créafóige acu fosta ag na fairí.
Fad: 00:01:56 Éist
Taisteal agus Gnó
| Aontaí | [-] |
Bhí creideamh mór sna pisreoga am amháin, oíche Bealtaine, ag cur píosaí de chrann caorthainn sa charn aolaigh agus ansin os cionn dorais an bhóithigh san áit a raibh an bhó. Maide briste agus aibhleoga faoi sa doras. Chonaic sí an sean saol uilig ach níl rudaí mar a gcéanna anois. Lá Aonaigh an Bhrocaigh anois agus cúpla bean ann ag taispeáin an dóigh le im a bhuaileadh.
Fad: 00:01:27 Éist
| Scaipeadh Nuachta agus Eolais | [-] |
An chéad raidió a bhí acu ar na Cruacha, ag comharsa a bhí sé.
Fad: 00:02:02 Éist
An Pobal
| Na Scoltacha Náisiúnta | [-] |
Ar scoil na gCruacha agus an múinteoir agus na scoláirí
Fad: 00:00:59 Éist
| Obair | [-] |
Ní raibh a máthair ag fáil mórán pinsin, 16 scilling agus rinne sí cuid mhór ime agus choinnigh sí cearca. Cuntas ar an phróiseas maistreadh le coinneog agus loinne. Bhíodh sí ag cniotáil fosta. Ní raibh a sláinte iontach maith corr uair agus b’éigean do Ghracie fanacht fan bhaile.
Fad: 00:02:05 Éist
An Duine
| An Óige agus Aois | [-] |
A hóige, d’fhág sí an scoil ag 16 bliana, rinne sí 2 bhliain sa bhreis, bhí dúil aici sa scoil. Bhí sí ag iarraidh jab a fháil (bhí sí ag fáil obair i mBealach Féith i siopa) ach thit a máthair agus bhris sí a scoróg agus b’éigean do Ghracie fanacht agus amharc i ndiaidh an eallaigh. Thosaigh sí ag cniotáil geansaithe bána, bean a huncail a bhí ag tabhairt amach cniotála ó na Cinnéidí as Ard an Rátha. Thógtaí na geansaí achan choicís, ceann sa choicís ar dtús a rinne sí ach ansin bhí sí ag déanamh dhá cheann sa choicís, £1 an ceann. Bhíodh sí ag sníodh agus ag cardáil fosta lena máthair. Cuntas ar seo. Bhí túirne acu. D’fhoghlaim sí na patrúin do na geansaí óna aintín. Bhí ainm ar gach patrún. Chuirtí dath ar an olainn ansin le creatáil óna creigeacha. Bhí léir oibre le déanamh ag Gracie le cuidiú lena máthair.
Fad: 00:05:37 Éist
Caint ginearálta ar a hóige. Scoil na gCruach agus a hóige, ag obair i Monarcha i mBaile Átha Cliath, ag déanamh geansaí sa bhaile do Chinnéidí sna Gleannta le airgead a shaothrú, cniotáil agus damhsa.
Fad: 00:02:09 Éist
| Pósadh | [-] |
Pósadh thíos in Drumaughall (taobh thíos de Manorcunningham) in 1974. Ní raibh bainsí mhóra ar bith an t-am sin. Chuaigh thart ar 30 acu i ndiaidh na bainse go ostán Friel in Ráth Bhoth, d’imigh siad ansin cúpla lá. Bhí a máthair ina cónaí leo i gcónaí. Tá sí marbh anois dhá bhliain.
Fad: 00:01:45 Éist
Cúrsaí Easláinte agus Leighis
Am agus Féilte
Nósanna agus Piseoga
| Nósanna agus Piseoga | [-] |
Nósanna ag tithe faire, nuair a gheobhadh bean bás nó fear bás. Chuirtí siad suas braillíní bána ar chúl na leapa. Nuair a fuair a huncail, sa tráthnóna cuireadh culaith dhonn air sular cuireadh sa chonair é, léine bhán a bhí air go dtí sin nuair a bhí sé sa leaba. Bhí snaoisín, toitíní agus tae roimh am paidrín. Bhí scaiftí móra ag na fairí. Bhíodh na daoine óga ag cuardach toitíní.
Fad: 00:03:26 Éist
An tOsnádúr
| Sióga | [-] |
Scéal faoi na sióga nó faoi taibhsí a bhí ag a máthair mór agus a máthair faoi bhean a bhí ag iarradh giosáin a dhíol a bádh san abhainn agus chonaic a mac í ina dhiaidh sin.
Scéal eile fá na Cruacha faoi chuid de bhunadh na gCruach a bhain slatacha thuas ag coill Loch Iasc agus bádh fear acu ar an bhealach na bhaile. Thaispeáin sé é féin do fhear acu ina dhiaidh sin agus bhí comhrá aige leis.
Níor chreid sí féin sna sióga.
Fad: 00:05:23 Éist
Stairsheanchas
| Imirce | [-] |
American Wake - Oíche ceoil, criac agus ólacháin sular imigh daoine go Meiriceá ar imirce agus nuair a philleadh siad chun an bhaile arís.
Fad: 00:03:07 Éist
| Imirce Áitiúil agus Réigiúnach | [-] |
Iargúlta sna Cruacha agus í féin ag bogadh ansin. Gan mórán daoine fágtha ann, bhog siad ar shiúl agus níor phill siad.
Fad: 00:01:39 Éist
| Stair an Teaghlaigh | [-] |
An teach inár tógadh í, teach ceann tuí a bhí ann. A bunadh a bhí ann ar dtús, athair mór a hathair a bhí ann agus tháinig sé ansin bliain an ghorta. Cónall Mac Fhionnlach a bhí air, Máire Ní Earcain a bhí ar a bhean. Bhí cúpla mála mine aige agus choinnigh an t-arán mine agus brachán ag gabháil iad am an ghorta. Tháinig sé anall ón Bhinn Mhór. Roinn sé an talamh idir a dhá mhac. Cur síos ar an teaghlach agus mar a d’imigh cuid acu agus nár phill siad ariamh. D’imigh cuid mhór de bhunadh na gCruach go Meiriceá.
Fad: 00:03:16 Éist
| Teangacha á labhairt in Éirinn | [-] |
Meath na Gaeilge. Níl mórán fá na Cruacha anois agus tá Gaeilge ag cuid acu. Ach níl mórán suim sa Ghaeilge sa cheantar. Gaeilge a thóg sí a páistí leis. Ach b’éigean dóibh athrú go Béarla don chéad Chomaoineach nuair a chuaigh siad go scoil Litir Bric. Na cúpla scoil a bhí sa cheantar, ceann in Litir Bric, in Ard Leathán. Tuigeann a teaghlach an Ghaeilge anois ach ní labhraíonn siad í.
Fad: 00:02:41 Éist
An Ealaín Bhéil
Cluichí agus Caitheamh Aimsire
Téarmaí & Coinníollacha | © Ollscoil na hÉireann, Gaillimh 2011