A chuimhne ar urláir créafóige sna tithe. Ansin thosaigh daoine ag cur isteach urláir stroighin agus d’úsáideadh siad clár i lár an urláir le pota na bpréataí a fhágáil ina shuí air leis na préataí a bhrú.

Fad: 00:01:39 Éist

---

Na chéad daoine a bhí Faoi Chnoc, triúr a bhí ann ach níl a fhios aige c’áit ar tháinig siad as. Páidí Caí an t-ainm a bhí ar an fhear a raibh cónaí air ar thalamh Joe. Eoghan Crua agus Tarlach Bacach a b’ainm don bheirt eile. Scéal faoin lá a bhí a athair amuigh ag tógáil claí agus leag sé sean bhallóg de theach Pháidí Caí. Shíl sé gur taibhse a bhí ag déanamh an sceamh a bhí le cloisteáil aige ach luchóg a bhí ann faoi a veist. Chóir an chladaigh a shocair na daoine ar dtús mar a rinneadh in léir áiteanna eile fosta, bhí sé níos sásta nuair a bhí siad ag obair le leas ar an talamh fosta. Tá loirg cróite le feiceáil go fóill. Bhí túr ann fosta ach thóg fear clocha as nuair a bhí sé ag tógáil tígh. Níl a fhios caidé atá faoi, túr a bhí ann le coimhéad amach na farraige.

Fad: 00:06:25 Éist

---

A chuimhní ina ghasúr óg fán chladach. Ag bordáil leathaigh san Earrach le cliabh agus asal, scáth bhuí.Cur síos maith ar an obair seo uilig, feamnóg, miasóg, seamhan, slata mara agus ag dódh ceilpe faoi na beanna. Obair mhaslach a bhí ann agus fuair siad £10 an ton.

Fad: 00:12:29 Éist

---

Stáisiún Na Móna: - bhí Joe ag díol móna go príobháideach sular thosaigh stáisiún Mhín Na Cuigne. Cur síos maith ar seo agus ar an mhóin.

Fad: 00:03:46 Éist

---

Ag obair ag an Chomhairle Contae ar obair mhóna nuair a d’oscail siad suas na portaigh. Bhí airgead le saothrú an t-am sin. Dhíoladh an Comhairle Contae de réir an dhaichead slat. Bhí conradh ag Seosamh leis an Chomhairle Contae agus an stáisiún. Chuir an obair seo moill ar dhaoine ag imeacht anonn go Albain agus fiú, tháinig daoine na bhaile agus thóg siad tithe agus tharraing siad iasachtaí banc.

Fad: 00:05:09 Éist

---

Ag obair leis an mhóin, a baint agus a díol agus a tabhairt na Lagáin do Charlie Kelly sular thosaigh an stáisiún ar chor ar bith. Treabhadh talaimh le beithígh, cur síos maith ar chúrsaí móna.

Fad: 00:01:26 Éist

---

Ag cur díoga móna isteach sa talamh, go háirithe talamh portaigh, cur síos maith ar an bealach a dhéantaí seo.

Fad: 00:02:09 Éist

---

Scéim bhaint na móna faoin Chomhairle Contae. Thug sé obair agus airgead chun an cheantair san am, bhí óg agus aosta a dhéanamh agus bhí go leor calláin sa áit. Measann sé go ndearna druid stáisiúin na móna dochar mór den cheantar. Thosaigh an aos óg ag imeacht áiteanna eile ansin le obair a fháil. An dóigh ar tosaíodh ar scéim na móna. Thosaíodh siad ag obair go luath ar an 6 ar maidin ar an mhóin agus chríochnaíodh siad mall tráthnóna. Chuirtí tús leis an obair i mí Márta. Ní raibh na portaigh silte, bhí siad iontach fliuch. Thug sé isteach airgead san am.

Fad: 00:08:40 Éist

---

Ag déanamh eadra roimh scoile

Fad: 00:03:31 Éist

---

Daoine ag teacht ó Mhín Doire leis an eallach, leigheas don chrupán

Fad: 00:01:47 Éist

---

Ag obair ar an talamh, ag rómhair san Earrach, iomairí agus preabanna, cur síos ar an cineáil talaimh a bhí ann. Ag glacadh talaimh ar cíos.

Fad: 00:03:07 Éist

---

Ag rómhair agus ag obair ar an talamh. Obair spáide a bhí ann agus bhí achan duine a dhéanamh. Fríd am tosaíodh ag obair le seisreach agus beithigh. Níl sin a dhéanamh anois. Bhí léir den obair ag na mná le déanamh nuair a d’imíodh na fir go hAlbain.

Fad: 00:02:14 Éist

---

Na bairr a bhíodh curtha, amanna agus dátaí a churtaí prátaí, coirce agus ag obair leis an mhóin.Cur síos maith ar seo, ansin d'imeodh na fir agus bhíodh na mná ag amharc i ndiaidh na móna.

Fad: 00:01:30 Éist

---

A chuimhne ar a thógáil Teach pobail Bhun An Leaca. Bhí sé ag obair ar dhéanamh na reilige. Thug daoine airgead agus bhí gach duine páirteach sa tógáil. Bhí léir obair láimhe i gceist ann. An tAthair Mc Groarty an sagart paróiste a bhí ann san am.

Fad: 00:05:48 Éist

---

Teach Pobal Bhun a' Leaca, an lá a osclaíodh í i 1932.Nuair a leagadh an chloch dushraithe, insint ar seo agus daoine ag caitheamh isteach airgead ann.Cur síos ar an teach pobal agus muintir Curransport.

Fad: 00:04:12 Éist

---

Scéal grin fá Pháidí Thoraí agus an sagart.

Fad: 00:01:25 Éist

---

Scéal as Mín an Loch faoi Hiúdaí Thoraigh agus an sagart. Bhí barr aige agus bhíodh sé ag coimhéad cuid dhaone eile fosta. Bhí préataí aige féin agus lá amháin a tháinig an sagart ag moladh a raibh ag Hiúdaí. Thug Hiúdaí freagra gasta air.

Fad: 00:04:05 Éist

---

An Saol san am sin gan léann.

Fad: 00:02:21 Éist

---

Ag fágáil na scoile agus ag imeacht na Lagáin nuair a bhí sé 14 bliana déag, ag caint ar pháistí eile a bhíodh ar fostú sa cheantar ag an aois sin agus ansin d'imeodh siad an Lagáin nuair a d'fhágtaí an scoil agus an droch am a bhíodh ag cuid acu.

Fad: 00:01:02 Éist

---

Ag éirí aníos in a óige agus ag dul na scoile. Ar an sean scoil a bhí Seosamh agus Charlie Mac Monagail an máistir a bhí aige, fear iontach deas. Ní raibh a dhath le déanamh le léann san am gan airgead agus ní raibh fá na gcoinne ach imirce. Bhí léir de na daoine cliste agus ní raibh léann ar bith acu.

Fad: 00:03:15 Éist

---

Ag gabháil na scoile, an dá scoil a bhí ann, druideadh an sean scoil agus tógadh ceann úr i 1934. An tAthair Mc Groarty a bhí ann agus Charlie Mc Monagle an múinteoir a bhí ann.

Fad: 00:03:47 Éist

---

A óige. Ag dul na scoile ag 6 bliana d’aois, Charlie Mac Monagail a bhí ina mháistir. Bhí an saol crua go leor, chaitheadh siad siúl na scoile, cosa fliuch agus fuar. Ar an tsean scoil Faoi Chnoc a bhí sé ar dtús. Thosaigh scoil úr ansin.

Fad: 00:02:11 Éist

---

A chuimhne ar dhódh na ceilpe agus a dhíol ar £10 an tonna. Cur síos ar an am seo.

Fad: 00:07:25 Éist

---

Ag baint na ceilpe, bhíodh lá saoire ón scoil aige. Cur síos ar dhódh na ceilpe. Scéal beag faoi ghasúr a chaill a bhealach ag dul na scoile lá amháin as siocair na toite ón cheilp. Ag díol na ceilpe ar £10 an tonna. Bhí scéim ann fosta ina dtiocfadh leo carr agus beithíoch a fháil ar chíoscheannach a fhad agus a bhí siad ag obair leis an cheilp.

Fad: 00:07:51 Éist

---

Thosaigh sé ar obair feirmeoireachta san fhómhair. Bhí beithíoch agus carr aige fosta. Bhí obair chrua ann. Bhí airgead maith le saothrú le hobair an bhiatais, mhaireadh an obair sin mí agus ansin bhí obair le tornapaí le déanamh. Bhí díoga le glanadh sa gheimhreadh agus fálta le gearradh. Tascóireacht uilig a bhí ansin. Bhí dualgas orthu a dhul san airm dá mbeadh siad thall ar roinnt blianta.

Fad: 00:04:56 Éist

---

Bhí Joe san L.D.F agus is cuimhin leis coirp ag teacht i dtír am an chogaidh. A chuimhne ar mhianach ag teach i dtír Faoi Chnoc.

Fad: 00:09:18 Éist

---

D’imigh sé anonn ag a dheartháir in Albain nuair a bhí sé 16 bliana d’aois in 1937. Bhí an obair furast go leor a fháil. Bhí fear eile leis darbh ainm John Simon. Go Northumberland a chuaigh Joe ar dtús agus chuaigh John go Fifeshire. Tháinig John anall arís nuair a fuair a athair bás agus ina dhiaidh sin d’imigh sé go Meiriceá agus fuair sé bás óg thall in Meiriceá. Anonn ar bhád Dhoire a chuaigh siad, bhí sí garbh ach ba chuma leo, bhí lúcháir orthu fáil uirthi. Bhíodh an t-eallach ar an bhád fosta. Bhíodh daoine ólta agus bhíodh siad ag troid fosta. Scéal faoina uncail féin agus fear eile a bhí ag troid ar an bhád ach nuair a shroich siad Albain fuair siad jab lena chéile.

Fad: 00:07:05 Éist

---

Na coinníollacha a bhíodh acu, bhí earraí gann go leor le linn an chogaidh ach dá mbítí ag obair ar thalamh, bhí dlí speisialta ann daofa, bhíodh siad ábalta níos mó d’achan rud a fháil. I mbotaí a bhíodh siad ina gcónaí. Tháinig sé na bhaile cúpla uair le linn na mblianta. £2 sa tseachtain an pá a bhí aige ar dtús nuair a chuaigh sé anonn.

Fad: 00:04:08 Éist

---

An caitheamh aimsire a bhíodh acu, théadh siad go dtí an teach leanna oíche Shatharn. Bhí léir as a cheantar sa bhaile agus as Éirinn ansin. Bhí a gcéilí féin ag achan dream.

Fad: 00:00:43 Éist

---

Mná caointe agus cleasaíocht i dtithe faire.

Fad: 00:04:51 Éist

---

Nósanna sa tsean am, fairí agus bás, caoineadh an marbhán agus mná caointe,cur síos ar na cleasanna a bhíodh acu i ndiaidh an phaidrín. An Carghas.

Fad: 00:06:07 Éist

---

Nósanna ag fairí. Daoine ina suí go maidin, ag déanamh tae agus ag cleasaíocht i lár na hoíche. ‘Díol an choirce’ cleas amháin. ‘An Post’. Tá sin ag athrach anois, níl an oiread daoine ina suí go maidin.

Fad: 00:02:46 Éist

---

An greann a bhí acu ar an scoil. Ranganna Béarla ar an scoil agus scéalta grinn i measc na scoláirí.

Fad: 00:04:40 Éist

---

A chuimhne ar thabhairt na coirp go reilig Machaire Gathlán i mBaile Bhrianaí.

Fad: 00:00:55 Éist

---

An Saol maith a bhí ag na daoine anseo san am sin, greann agus carthanacht, daoine ag brách ar a chéile agus ag cuidiú lena chéile. Scéal grinn faoin chéad chlog.

Fad: 00:03:01 Éist

---

An Fiach Dubh - ‘raven’. Tá siad in ainm tuigbhéal a bheith acu cosúil leis an duine.

Fad: 00:01:41 Éist

---

An Sagart Mc Groarty ag cur mallachta ar mhuintir Curransport.

Fad: 00:02:22 Éist

---

An dóigh le labhairt le taibhsí dá mbeadh buaireamh orthu.

Fad: 00:02:22 Éist

---

Fear a chonaic sióga, cuid de na scéalta a rinne sé féin suas.

Fad: 00:01:16 Éist

---

Scéal a d'inis an tseanbhean, Nuala Mhór, faoin diabhal agus girseach bheag a bhí ar fostú agus a d'fhág é.

Fad: 00:01:53 Éist

---

Sparán an mhaighdean mhara (Sparán na sióg) – thugtaí seo ar sparán a dhéantaí as rúta leathach dubh.

Fad: 00:01:53 Éist

---

Scéal beag faoin mhaighdean mhara atá sa t-seanchas.

Fad: 00:02:24 Éist

---

Áirneáin agus scéalta faoi thaibhsí agus daoine a tháinig ar ais.

Fad: 00:01:15 Éist

---

Na mairbh ag teacht ar ais chun tsaoil seo agus an dóigh le labhairt leis an mharbhán. Dá mbíodh fear a thug fáinne do bhean tar éis bás a fháil agus é a theacht ar ais, deirtí leis “Cuirim ceist ort in ainm Íosa, an é duine saolta tú ná gill nó c’fhad ó d’fhág tú an saol seo?” ‘Gill’ a thugtaí ar an mharbhán. Bhíodh slat saileoige agat gan craiceann air agus dhéantaí ciorcal lena dhul isteach ann. Shíntí an fháinne chuig an mharbhán leis an tslat.

Fad: 00:03:00 Éist

---

American Wake - d’imigh beirt dheirfiúr Sheosaimh go Meiriceá nuair a bhí Seosamh 6 nó 7 mbliana d’aois agus bhí oíche mhór ceoil & damhsa sa teach go maidin. D’imigh siad as stáisiún traenach Ghaoth Dobhar.

Fad: 00:04:10 Éist

---

Albain: d’imigh Joe go hAlbain ag baint an fhómhair ag feirmeoir ar £2 sa tseachtain in 1916. Bhí sé 16 bliana d’aois. Bhí a dheartháir thall in Northumberland agus bhí fear eile leis anonn. Cur síos ar an obair a bhí sé ag déanamh.

Fad: 00:04:37 Éist

---

Chaith sé cúpla bliain anonn agus anall le cuidiú sa bhaile. Théadh sé anonn ansin ag obair ar an bhiatas. Cur síos ar an obair sin.

Fad: 00:02:53 Éist

---

D’obair Seosamh ar na preátaí thall in Albain fosta. Bhíodh scuaid ag fágáil an bhaile ag dul anonn an t-am sin. Bhí £110 le fáil ar an acra. Cur síos ar an am ansin fosta; an obair, an lá agus an loistín.

Fad: 00:07:12 Éist

---

Ag imeacht go hAlbain agus go Northumberland nuair a bhí sé 16 bliana déag d'aois, d'oibrigh sé ar fheirm lena dheartháir, cur síos ar a bhlianta ansin, obair ar fheirmeacha, díoga, tógáil cloicheacha, tánadh turnips. Am an chogaidh agus mol acu ag imeacht san arm. Bhí sé in Kelso, obair fairsing, an chéad tarracóir, ag obair le beithígh, cur síos ar a bhlianta ansin. Daoine carthanach agus ionraice. Léir daoine as an bhaile ansin, as Gaoth Dobhair, Cloich Cheann Fhaola, Inis Eoghain agus as na Rosa.

Fad: 00:08:51 Éist

---

Am an chogaidh thall, an pá a bhí acu. Obair fairsing, fir ar shiúl sa chogadh agus daoine ag teitheadh.

Fad: 00:02:53 Éist

---

An cineáil saoil a bhíodh thall acu, obair chrua, obair le turnips agus le coirce, uaireanta fada agus an lóistín a bhí acu.

Fad: 00:08:52 Éist

---

A uncail Niall Ó Fearraigh a chuaigh ‘an Lagáin, cheannaigh sé carr beithigh agus clog ansin. Carr láidir a bhí ann agus bhíodh sé ag iompar lódaí do dhaoine eile fosta. Bhí deirfiúir aige fosta a d’imigh go Meiriceá, bhí sé féin óg san am ach tá cuimhne aige air sin. Fuair bean acu bás in Nashville anuraidh, 2005. An oíche sular imigh siad, bhí na comharsan cruinnithe agus bhíodh oíche ceoil agus damhsa acu. Bhíodh an tsean mhuintir ag meas nach bpilleadh an mhuintir óg níos mó. As staisiún Ghaoth Dobhair a d’imíodh siad as.

Fad: 00:08:02 Éist

---

A mhuintir, a thuismitheoirí agus an saol a chaith siad, gan scolaíocht, béarla nó léann, coinníodh sa bhaile iad le obair a dhéanamh. Bhí a uncail ag obair ar an Lagán.

Fad: 00:03:04 Éist

---

Mianach Bhaile Mhánais agus mianach eile a tháinig i dtír Faoi Chnoc agus iad a láimhseáil. A chuimhne ar choirp a tháinig isteach fosta ón fharraige, tá cuid acu curtha i Machaire Gathlán agus tugadh cuid eile acu anonn go Sasana.

Fad: 00:09:16 Éist

---

Na pisreoga a bhí ag baint le fairí agus na marbh. Chreid na daoine go mór san am sin go dtiocfadh spioraid agus taibhsí ar ais. Seo an rud a bhí Oíche na Marbh fá dtaobh de. Mná caointe ag caoineadh an mharbháin agus chuireadh siad eagla ort. Drandán a bhí acu. Bhí fear ar an bhaile a cheol amhrán é féin thar corp a bhean nuair a fuair sí bás.

Fad: 00:04:08 Éist

---

Litreacha atá ar an talamh Faoi Chnoc, litreacha atá iontu a cuireadh síos le linn an chogaidh le taispeáint d’eitleáin go raibh siad ar thalamh neodrach. Tá a n-ainmneacha scríofa ag trí fhear ann. Bhí Joe ag buachailleacht an lá a chonaic sé iad ag scríobh a n-ainmneacha. Duffy a b’ainm do fhear amháin agus as Mín an Iolair fear eile darbh ainm Niall Boyle, Niall John Shimlín. Éire agus an uimhir 92 a bhí scríofa ann.

Fad: 00:02:03 Éist

---

Na Sé Feara Déag.

Fad: 00:01:49 Éist

---

Cois cladaigh a shocair na daoine ar dtús, bhí bia na farraige acu ansin. Na chéad dhaoine a chónaí san áit ar an chósta, Páidí Mc Kay, Eoghain Crua agus Tarlach Bacach a bhí ar an chéad triúr fhear shocair ansin. Scéal grinn faoi thaibhse Pháidí Kay.

Fad: 00:04:49 Éist

---

Na chéad daoine a chónaí Faoi Chnoc, 3 chónaí a bhíodh ann, Eoghan Crua, Tarlach Bacach agus Páidí Chi. Scéal grinn faoi thaibhse Pháidí.

Fad: 00:02:19 Éist

---

Tuarastal le díol leis an tsagart, an tAthair Mc Groarty a bhí ann san am, scéal grinn fá seo.

Fad: 00:03:23 Éist

---

Scéal faoi Hiúdaí Thoraí, an sagart agus barr phreataí luath, ba as Mín a' Loch é agus bhí sé ag coimhéad barr ar na caoirigh.

Fad: 00:01:41 Éist

---