Ní raibh sa bhaile ach Mary agus a máthair. Bhí cuidiú san airgead a bhí Mary ag fáil ar an mhóin ag cuidiú go mór sa bhaile. Bhíodh a máthair ag sníodh agus ag cardáil. Chuidíodh Mary léi na stocaí a chniotáil go dtí na sála. Bhí crotal le baint de na clocha ar dtús acu le dath a chur ar an olann. Bhí an olann le cardáil agus le spíonadh. Cur síos aici ar seo uilig. Ansin dhíoladh sí na stocaí ag na haontaí. Níodh sí ar dtús iad agus smúdáladh sí iad fosta. Frizz: Nuair a bheadh na mná istigh san oíche ag cardáil agus ag déanamh rollóga le gréasán a dhéanamh. Bhíodh oíche chraic acu an oíche sin. Ag déanamh báinín. Cur síos maith aici ar an am sin.

Fad: 00:05:14 Éist

---

Ag 14 bliana d’aois thosaigh sí ag tiontú agus ag cróigeadh na móna leis an Chomhairle Contae. Bhí obair chrua ann, bhí na bachtaí fada.

Fad: 00:01:52 Éist

---

Chaitheadh sí dul an tsiopa i nGaoth Dobhair, shiúladh sí siar agus corr uair thagadh sí ar ais ar an bhus píosa den bhealach, corr uair fuair sí corr turas ar an traein. Bhíodh lóid le hiompar ar ais as an tsiopa agus corr uair ní bhíodh mórán le hithe aici.

Fad: 00:02:11 Éist

---

Tógadh Mary i Mín na Craoibhe, tá sé ar theorainn na dtrí paróistí. Chuaigh sí ar an scoil i nDún Lúiche. Chaitheadh siad dhá fhód móna a bheith leo ar maidin na scoile. Lá amháin thóg sí dhá fhód as cruach móna taobh amuigh den scoil ach chonaic an máistir í agus thug sé uirthi an mhóin a fhágáil ar ais. Buaileadh ar a shon í. Bhí siúl fada na scoile ar maidin aici. Bhí cuid mhór oibre le déanamh sa bhaile roimh am scoile agus ina dhiaidh. Bhí fuath aici ar an scoil. D’fhág sí an scoil ag 13½ bliana d’aois. Ní raibh cead acu an scoil a fhágáil go mbeadh siad 14 bliana d’aois ach d’éirigh léi fanacht as casán an mháistir go dtí sin.

Fad: 00:04:15 Éist

---

Fostach: chaith sé cúpla séasúr ag obair ar an mhóin agus ansin rinne sí suas a hintinn go raibh sí ag imeacht go Leitir Ceanainn ag obair. Bhí cumha uirthi ag imeacht. Chuig “Scots” ag feirmeoireacht a chuaigh sí, chaith sí ceithre bliana ansin. Bhí obair chrua ansin aici. Bhí áit measartha aici le luí ann, in lochta a bhí sí. Bhí 5 cinn eallaigh le bligh agus gamhna le cothú. Bhí an obair uilig leagtha amach di. Ansin bhí obair tí le déanamh fosta, níochán, soithigh, urláir le ní, tae le tabhairt amach an chuibhrinn, bóitheach na muc agus na gcearc a ghlanadh agus leaba úr le cur fúthu, a gcuid le tabhairt dona cearca agus na muca fosta, málaí préataí le baint dona hainmhithe, smúdáil, uibheacha le ní. Cuntas maith ar an obair uilig a bhí le déanamh. Stobh a bhí aici lena dinnéar achan lá ar feadh ceithre bliana. Ag Nollaig bhí dhá ghé acu agus arán rísíní.

Fad: 00:12:25 Éist

---

Uair amháin sa choicís, tráthnóna Dé Sathairn, bhí cead aici siúl isteach go Leitir Ceanainn na pictiúrlainne. Bhí cead aici dul an Aifrinn in Leitir Ceanainn gach choicís fosta. Bhí go leor béarla ag Mary agus a rinne í. Corr dheireadh seachtaine, fuair sí na bhaile ach níor tharla sin ró-mhinic. Chuir sí corr litir na bhaile. Chuaigh sí na bhaile deireadh seachtaine amháin agus rinne sí suas a hintinn nach raibh sí ag gabháil ar ais. Tháinig bean an tí agus a iníon isteach go Mín na Craoibhe ag iarraidh uirthi a dhul ar ais. Chuaigh sí ar ais léi tamall eile.

Fad: 00:05:26 Éist

---

Nuair a bhí sí críochnaithe i Leitir Ceanainn, phill sí na bhaile go Mín na Craoibhe. Casadh a fear céile uirthi ansin agus bhog sí go Mín Doire. Bhí go leor oibre le déanamh ansin fosta ach ní raibh an t-am go crua. Bhí teaghlach aici ansin. D’oibir siad go crua ach níor mhiste léi sin. Bhí orthu siúl gach áit a bhí le dhul acu. Nuair a bhí siad ag dul ag damhsa, bhí orthu siúl fosta. 6pingin a bhí le díol isteach ag an damhsa agus bhí sin deacair a fháil corr uair fosta.

Fad: 00:02:23 Éist

---

An Fear Gorta: An lá a bhí Máire ag siúl as Gaoth Dobhair agus bhuail ocras í. I dtrátha an ama a bhí sí sa bhaile bhí punta de fheoil mhionaithe a bhí léi ite uilig aici. B’fhéidir gur an fear gorta a bhuail í, tagann sé ar dhuine ag dul fríd chaoráin nó thar chnoic.

Fad: 00:01:13 Éist

---

Léann Mary a chupa do Dhónall: Beidh sé ag dul chuig bainis. Ag dul ar turas fada. Beidh comhrá aige le bodaigh ag iarraidh air a dhul ait inteacht. Airgead ag teacht chuige. Beirt strainséirí ag teacht an tí aige. “Round Table gathering”. Fear agus bean ag teacht go dtí an teach le labhairt leis.

Fad: 00:02:04 Éist

---

Scéalta sióg agus comhartha báis. Sióga ag teacht ar dhaoine agus iad ag siúl amuigh sna cnoic, daoine ag cluinstin comhráite agus á bhfeiceáil, éadach dearg orthu agus iad ag damhsa. Fear a chonaic fear eile ag tiomáint leoraí ach nuair a tháinig sé a fhad leis an leoraí, d’imigh an leoraí as radharc. Chonaic sé cónair ag dul síos taobh an tí, 3 mhí ina dhiaidh sin, bhí fear an tí sin sa chónair san áit céanna a chonacthas é. Fear a chonaic fear ag dul isteach ar dhoras tí os a choinne amach ach nuair a chuaigh sé isteach, ní raibh sé ann. Solas a feiceadh síos ó teach Mháire í féin, tamall ina dhiaidh sin, fuair leanbh bás sa teach. Comhartha báis a fuair máthair an fear sa leoraí a fuair bás, an oíche sula bhfuair sé bás, chuala sí ceol galánta ag dul thart fan teach, shíl sí gur cúpla cailín a bhí ag teacht isteach. Lá arna mhárach fuair sí scéala go raibh a mac marbh.

Fad: 00:04:43 Éist

---

Ganntanas le linn an chogaidh, ag smuigleáil earraí. Bean a chuaigh go Doire le éadach a fháil, gúnadóir a bhí inti. B’éigean di an t-éadach a chur uirthi féin faoi a cuid éadaigh féin le é a thabhairt na bhaile. Bhí plúr dubh acu le arán a dhéanamh. Bhí tae gann fosta, caife is mó a bhí acu. préataí is mó a bhí le hithe acu. Ní raibh raidió ná teilifís acu, airneán a bhí acu, ag inse scéalta. Uisce as an tobar a bhí acu le éadach a ní agus é a chur os cionn an tine le é a thriomú. D’fhoghlaim sí féin le arán a dhéanamh. Bhí saol níos crua acu an t-am sin, tá rudaí i bhfad níos fusa anois. Bhí arán le déanamh ar maidin agus an tine le coigilt san oíche. Bhí an citeal le bruith ar an tine le tae a dhéanamh. Bhíodh siopaí siúlta acu corr uair ag cuardach tae sna siopaí.

Fad: 00:06:47 Éist

---

pisreoga ag baint le buaileadh bainne. Má théann tú isteach i dteach agus iad ag buaileadh, caithfidh tú buaileadh a dhéanamh sula n-imíonn tú nó beidh droch ádh. pisreoga ag baint le im ar an bhainne. Chaití rud beag salainn a chur i mbainne dá mbíodh duine inteacht ag fáil iasacht buidéal bainne. Im tíre. Cuntas maith ar seo.

Fad: 00:03:45 Éist

---