An teach cónaithe: ba tithe ceann tuí uilig a bhí ann ina óige agus bhí siad seascar go maith.

Fad: 00:01:30 Éist

---

B’as Tír Eoghain a tháing Clann Mhic A’Luain ó thús. Chónaí an chéad dream ag bun an chnoic agus tá ballóga le feiceáil go fóill ann.

Fad: 00:02:05 Éist

---

Na daoine atá fágtha ar na Cruacha anois, tá deartháir amháin le Pádraig ina chónaí sa bhaile, tá cúpla duine eile darbh ainm Mac A’Luain ina gcónaí thart ach nuair a imeoidh siad sin, ní bheidh duine ar bith fosta.

Fad: 00:01:32 Éist

---

Obair talaimh sa bhaile a rinne Pádraig i gcónaí. Bhí píosa mór talaimh acu le caoirigh a choinneáil. Théadh siad an aonaigh ar an Bhrócaigh agus ar na Gleannta leis na hainmhithe a bhí le díol; caoirigh agus beithígh. Shiúltaí an aonaigh an t-am sin, ní raibh dóigh ar bith eile leis na hainmhithe a thabhairt. B’fhearr daofa iad a dhíol dá bhfaightí luach réasúnta orthu ná bhíodh siad le siúl na bhaile arís.

Fad: 00:02:37 Éist

---

Dreisiúr giúis portaigh a chonaic sé i dteach Eoghain Phádraig. Bhí na daoine iontach maith lena lámha. Bhí siad ábalta claíocha cloch agus fód a thógáil suas taobh cnoic. Bhí na fir láidir agus maith ag obair.

Fad: 00:02:20 Éist

---

Bhí léir portaigh le baint san am fosta, obair sleáin uilig a bhí ann. Bhí asail ag cuid den daoine.

Fad: 00:02:23 Éist

---

An chéad raidió a bhfuil cuimhne ag Pádraig a fuair a athair saor in aisce cionnas gur chaill sé amharc na súl. Chruinníodh na daoine isteach sa teach le héisteacht leis.

Fad: 00:01:40 Éist

---

Thagadh siopaí isteach go ceantar na gCruach le beithíoch agus carr. Bhí siad i bhfad ar shiúl ó na siopaí.

Fad: 00:02:11 Éist

---

Ní raibh teach pobail ar bith ar Éadan Fhionn Fraoch ar dtús agus léadh an sagart an tAifreann i dteach na scoile sular tógadh an teach pobail.

Fad: 00:01:13 Éist

---

Scoil na gCruach – chuaigh sé na scoile nuair a bhí sé 5 bliana d’aois. Theagasc Máire Ní Chinnéide agus níos moille, Máire Ní Cheallaigh. Ba Máire Uí Cheallaigh an máistreas deireanach a bhí ar na Cruacha.

Fad: 00:01:35 Éist

---

Obair thalaimh is mó a rinne Pádraig, caoirigh, eallach agus curraíocht – preátaí. Bhí beithíoch agus carr acu sa deireadh, bhíodh sé ag treabhadh. Roimhe sin, sé obair spáide agus speile uilig a bhí le déanamh. Cur síos ar an chineál oibre a bhí le déanamh acu.

Fad: 00:02:58 Éist

---

Ba imirce a bhí in ann daofa nuair a d’fhág siad an scoil. Chuaigh cuid acu amach an Lagáin, cuid acu go Meiriceá agus Sasana. Ní raibh obair ar bith sa bhaile fá na gcoinne. Sin ráite ní dheachaigh dauine ar bith as teaghlach Phádraig na Lagáin.

Fad: 00:00:44 Éist

---

Cleamhnas: phós cuid mhaith de lucht na gCruach fríd a chéile fríd chleamhnas glúin a chuaigh roimhe.

Fad: 00:01:51 Éist

---

An saol a chaith sé ina óige agus an difir idir sin agus mar atá anois sna Cruacha. Bhí léir daoine óga san áit san am ach níl anois. Ní raibh bealaí maithe acu ach oiread ach ní raibh an trácht céanna, ní raibh carranna ag daoine.

Fad: 00:02:09 Éist

---

Cúpla scéal faoi na sióga. Fear a bhí le seinm ag bainis ach ní raibh aige ach port amháin. Casadh fear beag air a bhuail port ar an fhidil agus ina dhiaidh sin bhí go leor le buaileadh aige ag an bhainis.

Fad: 00:03:47 Éist

---

Stair an Teaghlaigh: Rugadh agus tógadh Pádraig Rua ar na Cruacha. Tá cuntas maith aige anseo ar ghlúin daoine a tháinig agus a d’imigh, faoi mar a chaith siad saol sona suailceach ag baint a gcuid as an talamh, ag tógáil caorach agus ag airneáin agus ag gabháil cheoil san oíche. Bhí siad beo bocht i gceantar iargúlta na gCruach, áit ina bhfuil beagán ina gcónaí anois. D’imigh cuid mahith acu go Meiriceá agus níor phill siad na bhaile níos mó.

Fad: 00:02:52 Éist

---

Thit eitleán ar an Chruach Gorm, Gilchrist an t-ainm a bhí ar an phíolóta thart ar 1940, cailleadh ochtar ach tháinig ceathrar slán. Oíche Fheil Bríde a tharla an tubáiste.

Fad: 00:03:13 Éist

---

Cnoic Na gCruach agus a n-ainmneacha. Is iomaí uair a shiúl sé iad uilig agus bhíodh cuid mhór seilg a dhéanamh ar na Cruacha ina óige.

Fad: 00:04:13 Éist

---

Bhí seanchas go leor ar na Cruacha agus thóg Seán Ó hEochaidh cuid mhaith de. Bhí léir de mhuintir na háite a bhí maith ag scéalaíocht. Thóg Séamus Ó Cathain léir seanchais fosta agus scríobh sé leabhar.

Fad: 00:02:27 Éist

---

Ní bhuaileann Pádraig an bosca níos mó. Na daoine a bhí ar na Cruacha a bhíodh ag buaileadh.

Fad: 00:01:39 Éist

---

An caitheamh aimsire a bhíodh acu: oícheanta damhsa, ceoil agus ag imirt chártaí ar na Cruacha. Ba ghnách le Pádraig bosca ceoil a bhuaileadh, mar a rinne a athair roimhe. Bhíodh léir scéalaíochta acu fosta.

Fad: 00:02:45 Éist

---

Ceol agus damhsa ar na Cruacha. Bhí sean dhamhsaí agus sean phoirt ag na daoine san am sin, sin an áit ar fhoghlaim Pádraig é féin iad.

Fad: 00:02:44 Éist

---