Cheannaigh a athair an chéad leoraí. Ceann beag a bhí inti. Bhí sé ag iompar lóid amach na Lagáin, thugadh sé amach lóid mhóna agus bhíodh lóid tornapaí nó fodair isteach leis. Dhíoladh sé na lóid a bhíodh leis amach. In am an chogaidh, bhí scéim bhaint na móna ag an Comhairle Contae agus bhíodh siad ag dul amach go Baile Suingean, chuireadh siad cuid den mhóin amach ar an traein ach chaitheadh siad vaigín a áirithiú agus corr uair ní bhíodh aon cheann le fáil agus chaitheadh siad lód an Chomhairle Contae a thiomáint amach go Baile Suingean agus ansin chuirtí ar thraen go Baile Átha Cliath í. Bhí leoraithe ag teacht as léir áiteanna an t-am sin leis an mhóin a thabhairt ar shiúl. Lód amháin sa lá a dhéanadh siad. £1 an tonna a bhí siad ag fáil agus ar an mheán bhí siad ábalta 6 nó 7 tonna a thabhairt amach. Bhí na bealtaí olc agus d’fhéadfadh siad a bheith contúirteach go leor in amanna.

Fad: 00:03:30 Éist

---

A athair, Micí an Chóip, as Oileán Caorach, d’fhág sé an t-oileán nuair a bhí sé 14 bliana d’aois agus chuaigh sé ag obair in siopa in Árainn. Chaith sé traidhfil blianta ansin, chuaigh sé go Mín an Chladaigh, Ráth Bhoth agus ina dhiaidh sin bhí sé ar an Ghlaisigh. Ní raibh a athair ach ina fhichidí san am sin. Thosaigh a athair siopa in 1929 ar an Choitín agus fríd ama thosaigh sé óstán fosta. Théadh sé isteach go Gabhla agus Inis Meáin leis an siopa. Théadh sé isteach go Inis Oirthear fosta gur fhág na daoine an t-oileán. Théadh sé isteach uair sa tseachtain, d’fhágadh sé na hearraí uilig ar an ché agus thagadh na daoine anuas le cibé a bhí le díol acu féin, creathnach, carraigín, iasc úr agus uibheacha. Is iomaí uair a théadh Willie é féin isteach lena athair. Bhí sé ag díol achan rud sa tsiopa, bhíodh na earraí uilig le tomhas, chaitheadh Willie seo a dhéanamh i ndiaidh am scoile, siúcra, tae, min choirce, plúr. Ní raibh mórán airgid ag daoine san am agus cuid mhór den am, cheannaíodh siad a gcuid ar chreidiúint, théadh siad go hAlbain agus dhíoladh siad ar shon na n-earraí nuair a thagadh siad ar ais. Bhí a mháthair ag amharc i ndiaidh an óstáin, ní raibh an áit iontach mór san am, b’iad na Bráithre Críostaí a ba mhó a bhíodh ag fanacht san óstán.

Fad: 00:07:24 Éist

---

I rith am an chogaidh bhí gach rud gann agus bhíodh daoine ag cuartú raisíní, ½ unsa tae a bhíodh siad ábalta a fháil. Ní raibh mórán le fáil, bhí sé an dóigh chéanna thall in Sasana.

Fad: 00:01:23 Éist

---

Phill sé na bhaile agus thosaigh sé ag obair sa tsiopa agus ag tiomáint an leoraithe ag tabhairt lóid scadán go Béal Feirste agus áiteanna eile. Bhíodh an aimsir olc corr uair le siocán agus sneachta. Is iomaí uair a luigh sé sa leoraí thar oíche. Na oícheanta a d’itheadh sé féin agus fir eile a bhí ansin fosta cuid de na scadáin a bhíodh leo rósta ar an tine.

Fad: 00:04:30 Éist

---

Cur síos ar an am a bhí sé thall le linn an chogaidh: Dá mbeití thall dhá bhliain nó níos mó, bhí seans go dtógtaí iad agus iad a chur san airm. Thóg na gardaí scaifte acu lá amháin ach ní raibh Willie thall ach 5 nó 6 mhí san am agus thug fear eile comhairle air gan síniú. Bhí raisíní ann san am sin agus gan pointí ní thiocthaí earraí a fháil, bhí bróga de dhith air féin am amháin ach b’éigean dona mháthair iad a chur anonn chuige. Chaith sé dhá bhliain thall ag feirmeoireacht, obair thornapaí agus préataí.

Fad: 00:03:37 Éist

---

Imirce go hAlbain nuair a bhí sé thart ar 18 mbliana d’aois. Feirmeoireacht a thosaigh sé air ar dtús in 1942 nó 1943, ní raibh béarla ar bith aige ach bhí fear eile (Joe Mhánais Pháidí Ruaidh) leis a raibh rud beag béarla aige, bhí seal caite ag Joe ar an Lagán agus bhí rud beag béarla aige. Chaitheadh Joe insint do caidé a bhí an feirmeoir ag rá. Obair féir uilig a bhí ar an fheirm sin. In Perth a bhí siad, feirm 100 acra. £2 sa tseachtain an pá a bhí aige, 5½ lá. Bhí píosa fada le siúl acu le fáil an Aifrinn. Ní ligfeadh an feirmeoir dóibh feadáil ar an Domhnach. Ní raibh dúil acu san áit sin agus d’fhág siad. Chuaigh siad ag feirm eile, le coiste a bhí siad, chuaigh siad leo as an Chlochán Liath. Fuair siad £5 ansin, bhí siad ann coicís nuair a fuair an coiste amach go raibh siad ag fáil oiread agus b’éigean dóibh a dhul ar ais ar £2. Bhí siad ansin go deireadh an tséasúir. Chuaigh sé go Cupar Fife ansin, in model a bhí sé ach bhí siad iontach garbh agus salach. Bhí hotplate ann le do chuid a dhéanamh air, bhí scilling san oíche le díol sna models. Bhí sé in áiteanna eile nach raibh leapacha ar bith ann, chaithtí ceann a dhéanamh.

Fad: 00:09:54 Éist

---

D’imigh Willie go Meiriceá in 1955 go San Francisco. Bhí Danny Eoin Ruaidh amuigh ansin agus d’iarr sé orthu dul amach. Bhí scaifte mór as Éirinn amuigh ansin. D’imir sé amuigh ansin fosta. Bhí sé ag obair le comhlacht “Rent a Car”, b’as Corcaigh na úinéirí. Bhí garáiste acu agus áit ag taobh an aerfoirt fosta. Bhíodh orthu dul amach agus carranna a bhí briste síos a tharraingt isteach. Chaith sé 5 bliana ansin agus bhain sé sult mór as. Bhí aithne aige ar léir agus bhíodh go leor bainiseacha agus cóisirí acu le freastal orthu. Bhí sagart as Ciarraí ansin agus ba ghnách leo é a chur isteach rompu nuair nach mbíodh cuireadh ar bith acu chuig na cóisirí. Bhíodh spórt ar dóigh acu agus bhíodh siad ag imirt peil fosta. Bhí am níos fearr acu i Meiriceá ná mar a bhíodh sa bhaile ach tá athrach mór tagtha ar sin uilig anois.

Fad: 00:08:19 Éist

---

An ceadúnas a fuair a mhuintir le bar a oscailt san óstán. Go dtí sin istigh in seomra beag a bhíodh siad ag ól. Bhí níos mó ag ól an t-am sin fosta. Bhí an t-ólachán agus toitíní i bhfad níos saoire. Bhíodh níos mó teacht aniar san airgead an t-am sin.

Fad: 00:03:03 Éist

---

Tá athrach mór tagtha ar an tsaol anois.

Fad: 00:00:51 Éist

---

Saol ar Inis Caorach. Is iomaí uair a bhíodh sé istigh ann ar saoire agus ag iascaireacht. Tá sé thart ar 4 mhíle ón ché, tá sé níos deise d’Árainn Mór ná don tír mór. Bhí thart ar 13 teaghlach ann san am sin. Bhí bád ag achan teaghlach agus bhíodh siad ag iascaireacht scadán agus bradáin, balláin agus deargóga fosta . Ach nuair a thosaigh teaghlaigh ag fágáil an oileáin, b’éigean don chuid eile fágáil fosta mar nach raibh go leor fágtha le cuidiú leis an obair a bhí i gceist leis na báid a tharraingt suas. Bhí Gaeilge dheas ar an oileán agus is cuimhin leis focail nár chluin sé ariamh roimhe ag a mháthair mhór. Bhí mianach istigh am amháin, níor dheachaigh duine ar bith a chóir ach luigh sé ansin blianta gur thug na saighdiúirí leo amach na farraige é agus phléasc siad suas é. Iascaireacht is mó a rinne siad, in báid réthónach (flat-bottomed), ní raibh curraigh ar bith acu istigh ansin cosúil le Gabhla. Théadh siad an Aifrinn in Árainn Mór. Théadh siad chuig na damhsaí ansin fosta gan cead, scéal faoi oíche amháin nuair a bhí sé 13 nó 14 bliain d’aois, thug sé leis bád isteach go Árainn gan cead agus chuaigh sé suas ar na creaga ar a bhealach na bhaile. Níl cé ar bith ansin anois, thit sé as a chéile. Nuair a d’fhág daoine an oileán chuaigh cuid acu go Árainn Mór agus shocair cuid eile taobh amuigh den Chochán Liath. Bhí Willie é féin ar shiúl go hAlbain an t-am sin.

Fad: 00:05:46 Éist

---

Bhí Willie ag bocsáil fosta ina óige thart fríd an chontae agus bhí club bocsála acu i nGaoth Dobhair. Bhí traidhfil maith bocsálaithe sa cheantar san am agus bhí cuid acu iontach maith.

Fad: 00:02:13 Éist

---

D’imir sé léir peil Gaelach do Ghaoth Dobhair. Thosaigh sé in 1945. Bhuaigh siad craobh in 1944, 45, 46, 47 & 49. Ainmneacha na n-imreoirí a bhí ar an fhoireann. Is iomaí cluiche a bhí eatarthu iad féin agus An Chlochán Liath, bhí scaiftí móra ag na cluichí. An tAthair Mc Gettigan a bhíodh a dtraenáil san am agus bhíodh siad ag obair go crua fosta, móin, coirce, préataí agus mar sin. Théadh siad ag traenáil ina dhiaidh sin. Bhíodh siad amuigh ag ól fosta ach bhíodh an sagart ag coinneáil súl orthu. Thugadh sé orthu an "pledge" a ghlacadh arís achan am. D’imir sé don chontae fosta ach ní raibh sé mar atá anois, tá athrach mór ar an pheil, an cluiche, an t-éadach fosta. Cur síos ar na hathruithe sin. Is iomaí easaontas a bhí idir Gaoth Dobhair agus an Chlochán Liath. Bhí léir de himritheoirí an chontae ag an Chlochán Liath. Dar leis gur Prenderghast an t-imreoir is fearr a bhí sé i n-éadan ach bhí léir de na himreoirí go maith. Bhí foireann maith ag Gaoth Dobhair.

Fad: 00:16:31 Éist

---

Phill sé na bhaile ar feadh cúpla bliain agus ansin chuaigh sé féin agus Antoin Rodgers ar ais go Sasana. Fiaclóir a ba Antoin agus chuaigh seisean go Southend. Chuaigh Willie é féin go dtí an Isle of Grain agus bhí sé ag tiomáint leoraí ansin. Bhí jab mór ansin agus bhí go leor airgid le déanamh ann, bhí cúpla seift ann. Bhí £30 le saothrú ar seift na hoíche, airgead mór san am sin, £ 10 sa lá. Scaglann Ola a bhí ann. Chaith sé seal ag obair le Wimpey fosta. Ní raibh mórán caitheamh aimsire sa cheantar sin, théadh siad go Londain ag an deireadh seachtaine. Bhog siad ansin. Bhí siad ag imirt peile le Club Chúchulainn in Londain. Bhuaigh siad cúpla bonn, craobh Londain ina measc. Bhuaigh siad cluiche i n-éadan Ghlaschú fosta. Bhí léir fir eile as an cheantar sa bhaile ag imirt fosta. Bhí léir de mhuintir an bhaile ag imirt do Ghlaschú fosta. Bhí foireann eile in Londain ina dhiaidh sin, Tír Conaill Gaels.

Fad: 00:08:16 Éist

---