Guth & Tuairim, Nollaig 1980

FALCARRACH - AT THE END OF THE FIFI'IES OR IN THE EARLY SIIriES. . . 12 ---- - Anseo1 Ansiud Ainneoin go bhfuil doigheanna ura ann anois le tithe a rnhaisiu ta cuirnhne ag moran againn nuair a dheanfaf na tithe a nf amuigh agus istigh le h-aol baile a tairgeadh i Loch an Iuir. Bhf se de bhuntaiste ag an bhaile ao raibh carraf bhrea cloch-aoil i gceart lar an bhaile ar a dtugtaf an Leacach. Ba as seo a thainig an bun-ab~r - an chloch-aoil, agus ba chrua mhaslach an obair a bhf ag baint le na tochailt. Bhf ~ talarnh seo ina raibh an chlbch-aoil rannta o ibhfad siar, agus d' fhag sin a chearnog fain ag achan chionn teaghlaigh. Bhf dlf 'gan scrfobh' a duirt nach raibh cead ag duine dhul thar chrf na comharsan le clocha a thochailt. Rinneadh an obair go minic i gcomhar nonf obair eadrom a bhf innti. Bhf ar ndoigh uirlisf speisialta a dhfth f~choinne na h-oibre, on la a chuaigh duine a thochailt go mbeadh an t-aol reidh le dfol. Ar tus bhf an charraigh le nochtadh, agus ait fhoirstineach le piocadh le poll a chuir innti. Ba e an uirlis a bhf i n-Usaid le polladh na bearra fada iarainn ar a dtugtaf IIJumper 11 • De ghnath bhfodh fear I na ShUl ar M charraig ag coinneail an "Jumper" agus beirt fhear ag buaileadh le dhi chasur ar a dtugtaf 11 casuir-buailte". Le achan bhuile bhf air an fhear a bhf ina shuf an Jumper a thiontu thart sa pholl a bhfthear a dheanarnh lena choinneail gan greamu sa pholl. Chuirff uisce sa pholl o h-am go h-am leis an chloch a dheanamh bog agus an dusta a choinnea11 sfos. Nuair a bhfodh an poll cupla troigh ar doirnhne dheanfaf ea ghlanadh amach agus a thriom6 le giota 1 mhala. Bhf an poll le leath-lfonadh ansin le pudar dubh (a rinneadh i Loch an Iuir) agus chuirtf sreangan ar a dtugtaf "fuse" sfos i dtaobh an phoill agus bhf an chuid eile do'n pholl go dtf an beal le lionadh le mion-chlocha, rud ar tugadh 11 crammiiil 11 air. Bhf iarann speisialta fa choinne seo - cramair. Nuair a bhf seo uilig deanta bhf an charraig reidh le reabu. Lasfaf an fuse le h-aibleog (de ghnath) agus ritheadh achan nduine. De ghnath reabadh an charraig, ach corr-uair nf tharlOdh rud ar bith agus bhf ar na fir dul arais agus 8n poll a ghlanadh amach lens lfonadh go h-ur. Ba chontuirteach an obair r. _ Ar scor ar bith, bhf na clocha an-gharbh nuair ·a bhf siad reabtha agus chaithfidh iad a bhriseadh le h-ord mor le bheith abalta lad _a lainhsail le dul ar 11 cheart". Bheirfidh ansin 'lad go dtf an aithe, agus chaithfidh ina moll iad ag beal na h-A. Bhf na clocha anoia le briseadh nfos lu agus an briseadh deireannach le "casur beag briste cloch 11 • Bhf ar ndo1.gh moran gainirnh frfd na clocha anoia agus sul a gcuirfidh isteach le doadh iad bhf siad le ridealadn le ridea~ leis an ghainimh a bhaint astu. Bhf deanamh criathar ar an ride~l. Anoia bhearfaidh muid suil ar an aithe. Bhf sf deanta ar dheanamh chruinn, cuan ag an bhun agus ag leathnu go dtf an beal. Bhf dha' laftan ag bun na h-a, agus chuirfidh leachacha cloch aoil trasna o cheann go ceann de na laftaln agus "pfopa" a tugadh air seo. · Ba ea' chiall a bhf leis, sa doigh go dtiocfaidh tine a chuir faoi a chuirfeadh an aithe ar thine nuair a bhi si reidh le doadh. Nuair a bhi an piopa ins a~t se an chead rud a chuirfidh isteach na sraith (layer) monadh, ansin sraith cloch aoil, sraith monadh, agus ceann i ndiaidh an cheann eile go barr na h-a agus ba e an sraith dheireannach moin no grabhar-monadh. Anoia, bhf Sl reidh le thine a chuir lei agus chaithfidh fanacht le coir, se sin, gaoth a bheadh ag seideadh isteach i suil na h-a. :f ~~;i~f!~~~~;hab~~i~~i~locg~a~~~;~d;af~~~~u~h~~~~hair~~~;nac~~~~~~i~!t::a~~: cr;~:i~h=a~~ib~i ~ 0 measartha fuar bhf an pfopa le briseadh le casur agus thit an t-iomlan anuas i suil na h-4. Bhf seo le ~ tarraing amach le slusaid. Dheanfaidh moll do 1 n chloch-dhoite agus ansin thogfaidh I na mha1a:r e ma bh! si ti. 0 choinne usaid talamh portaigh. '~~Aoil gan thleigean" a bhfodh anseo - bhi dath buf air. Ma bh! se fa choinne 'g nighe tithe chuirfidh uisce ar an chloch aoil dhoite agus dheanfaidh e a mheascu suss ar nos mea scu stroighin ~ anoia. Thiontaigh seo amach 1 na sol dheas gheal ach go foill bhi clocha frid nar doigheadh amach is ama eh. ~ Seo an ait a raibh an rideal le h-usaid arais leis na clocha seu a s caradh on aol. Bh! an t-aol reidh anoia ~ le cur i .malaf le dfol, agus is iontach gur bairille agus leath-bhairiLle a tugadh ar na malar agus na leath- ~ mhila:f seo i gconaf. Is iomaf teach ar fud. na Rosann agus Gaoth Dobhair a gealadh le aol Loch an Iuir. Mar f'hocal scoir ba mhaitb liom cupla focal a ra- fa'n phUdur dhubh. Rinneadh e as aibhleoga! doite, sulphur agus "saltpeter" measca le cheUe. Chuirti glycerine ann tosta ach bhf seo contuil'teach. Sceal beag amh81n ti seo; bhf rear as Loch an Iuir ag briseadh cloch-aoil nuair a th&inig fear as Gaoth Dobhair fhad leis agua rinne fiosru ra•n phUdur dhubh, agus an doigh le na dheanamh. D 1 inis an tear do go f!reannach caide a bh{ le. h-l.fsaid ach ar son grinn du1rt se na raibh an pudar laidir gan rud arnhain a bh!' doiligh a f'hail. "Agus caide sin ar fear 'Ghaoth Dobhair?" ·· 11 Ta", arsa fear Loch an Iuir, "aoileach easoige!" "Maiae, droch-chreach ar an 0 ~ easog 11 , arsa fear Ghaoth Dobhair, 11 ce a shfiteadh go raibh pUdar ina toin!• "8ean Chrann Oile&n an _IUir".