Guth & Tuairim, Deireadh Fómhair 1980 - Eagrán Speisialta

C. Caide nach bhfuil beal uirth{ a d' tnseodh sceal 4 duit? F. c. F. c. ~ J." . c. Litir. Caide nach dti ~ le Dia a dheanamh? Dha chnoc gan gleann a bheith eatarthu. Ca lde bfos coic1s ag fas agus co i c.fa ag fail bhais? A n Ghealach. Caide. nach ra ibh agus nach mbl onn? Har a thainig ~ do: BunafGdh Conradh na Gaeilge 1893. An obair a dei~eadh 0 1893 go dti 1896 a reitigh an bealach don che!l.d Oireachte.s. Ce go raibh Gseilgeoir1 agus foghlamoiri ag f ail taithi JJ.r an teanga a leamh agus a scr:fohh nforbh leor san don Chonradh. Theastaigh uathu neartu ... le labhairt na teanga agus chuige sin n1orbh fhalai r an pobal i gcoitinne a mhuscailt. Tion6ladh cruinniu de theachtaf o na craobhacha sa "Cafe Royal" i mBaile Atha Cliath 25 Lunasa 1896. Socra:fodh ag an chruinniu sin. "That an Oireachtas, or Public Assembly, on behalf of The Irish Language be held annually by the Gaelic League, at vhich prizes vould be offered for reading, recitations, songs, and dramatic sketches in Irish". Ar nos Eisteddfod na Breataine Bige fografodh duaiseanna do na daoine ab fhe'arr f gComortais Litr{ochta agus Reacaireachta. Is ar Irisleabhar na Gaedhilge do mhf na Nollag, 1896 a fogra{odh an tOireachtas den chead uair. Naof gcomo~tais ar fad a bhf ar an Chlar. Chuir n6cha scr1bhneoir{ iarratais isteach. Deineadh an mholtoireacht agus leadh cuid de na duaisiarrachtaf ag an Cheolchoirm ar an lN de Bhealtaine, 1897. Bhf T. H. Thomas, Herald Bard an Gorsedd i lathair on Eisteddfod. B 1 iad seo cead Coiste an OireachtaisJ Se~s 6 Sathasaigh, Padraig Mac Cathmhaoil agus Domhnall 0 Conchubair. Chuir se .fontas ar lucht an Chonartha mar d' e'irigh leo an o:fche sin. . Leigh an Craoibh.fn an dan - "Eireochamaoid Feasta" - a bh:f ceaptha aige don ociid agus idir an da chuid de Chlar na Ceolchoirme thug se oraid ghairid uaidh da dhearbhu na caillfimisne seod na teanga a thainig chugainn on ar sinsir. "A mhnauaisle agus a dhaoi ne uaisle: Ta brOd mor agus athas mO'r orm agus ar gach uile dhuine bhaineas le Connradh na Gaedilge, an cruinniughadh breagh eifeachtach so d 1 fheicsint anocht. Is maith an comhartha e do chuis na Gaedhilge, agus is mer an brostughadh e do na daoinibh sin ata ag obair go teann agus go croidheamhail ar a son. T a ann ar dtimchioll anocht daoine maithe mora, daoine ffora fearamhla fgghlarntha, bailighthe le cheile ar gach cearda 1 n-Eirinn agus iad ar aon inntinn amhain, agus buidheachas le Dia is f an inntinn sin teanga na tfre do shaotulil o'n mbas. Ta p{obaidhe na b-Eireann ag seinnm ~o milis i n-ar lathair anocht, ta clairseaoh na h-Ei~eann a~ spreagadh ceoil bhinn 1 n-ir,gcluasaibh, ta caint na h-Eireann ag mU'sgailt aris, ann ar gcroidheachaibh, na smuainte do bh! le bliadhantaibh 1 na gs:odladh. Talna.oid ag bualadh bullle laidir ar son Eirearu1 anocht, buille n:fos laidre 1 na do shaoilfea ar dtus, oir tamaoid ag taisbeant do 1 n domhan mor go/ bhfuil an trean-Eire, Eire na Gaedhilge, beo ann go foill, agus tamaoid ag dul 'n ar mbannaidhe go mbeidh si beo ann go brath. N{r leighidh Dia go dtiucfaidh an t-am nuair shfnfid{s naisiuna an domhain an mear In alo n-aghaidh, ag radh go sgigeamhai; feuch i~d, tfr gan teanga, tfr nach coir d:C bheitn saor, mar nach gcuireann sf suim ins-na neithibh bhaineas le saoirse." ~air an tOireachtas ardmholadh ana nuacht{in in Eirinn arrus thar lear. Cuntais i mBearla is mcf a bh[ ann ach bh{ an me'td seo ar an "Cork Week!Y Examiner". "D' eis an mhor-thionola ud 1 bprlomh-chathair na ~ ~ hEireann ardeochadh gach f1or-ghaedheal a cheann. Hi' ta sebuailte in aigneadh Gaedhilgeoir{ na tuaithe gur chornhartha :fs:eachta agus aineolais teanga ar dtfre, buailtear amach ari's gan mhoill e. Ta an baire againne don chor so agus coimeadfar e". Beidh Peig{ ag sileadh na ndeor agus f ag eisteacht le Joe John thar !hlinnte an aeir. ~ugadh le fios don saol go r aibh an t eanga beo fos i n Eirinn. Ar an abhar so shocraigh an Conradh ar Oireachtas a chomoradh uair sa bhliai n feasta agus ar a scop a leathn~. Nior c;_hosann s.I!.. chead Oir~achtas ~an ach £140 ar f ad ach feach a dtainig da bharr san o shin. On chead Oireachtas fein' san thainig "Go mairidh ar nGaedhilg Slan" a aithnfodh mar The Rallying Song of the Gae:Uc League. Thainig molta[ speisiula ar aghaidh ana haistf a chuireadh isteach don chomortas "Cionnus i s fearr meadochthar duil daoine san Ghaedhilg1" ("Hov to popularise.the Irish Language"). Miss Al ice Milligan, Belfast Gaelic League a ghnothaigh an duals, £10 a chuir William 0 Briain ar fail. Cuireadh cuid mhai th de na moltaf ud i bhfeidhm do reir a cheile o shin ach is abhar argona fos roinnt eile acu. .Ceathrar agus tr1ocha a bhf san iomafocht sa chomo'rtas seo~ Tugadh ard-rnholadh don cheathrar eile seo: Tomas 0 hAodha, Ardchraobh, Baile Atha Cli ath; (is mo moladh ague duais a fUair an Tomas celanna na blianta ina dhiaidh sin): A!Rdrias 0 Scanaill, Magh Chromtha; Donnchadh Pteimionn, Craobh na Lao~ Corcaigh; Diarmaid 0 oghludha, Conradh na Gaeilge, BEial Feirste. I gcaa an aiste seo glacadh le hiarratais 1 nGaeilge no f mBearla. Thainig se cinn i nGaeilge ach ba i mBearla a bhi duaisaist e A lice Milligan. Chui~ Miss E. Skeffington Thompson duais tr{ ghin! ar fail do aiste ar "Cread is carthanacht ann". Abhar tor.go leor a mheasfa ach chuir oUlge'ar de'~ isteach air agus chuaigh an duais chuig Padraig 0 Seaghdha (Conan Maol) Conradh na Gaeilge, B8al Feirste agll!J tugadh ard-mholadh do P. T. MacGinley (Cu Uladh) Beal Feirste. Chuir tri~ deag isteach ar chomortas eile ar an dul cEianna faoin teideal "Cread is Ffrinne ann?" agus chuaigh an duais dha ghin.l chuig John c. Ward, Donegal Gaelic League. ,.. / £ n , I JComorta~ eile b3~ dua~ 5 do Dornlach de.D hantaibh no d 1 abhranaibh no de ~ealtaibh Gaedhilge nar cuireadh i gcloroimhe 11 .... M[cheal 0 Ma1rtin, Gortadoo, Baile an Fheirtearaigh a ghnothaigh an duais seo. Cu1gear ar fad a chuir isteach ar an chomortas agus dar leis na moltoirf: The collection sent in by the winner contains some fine poems, but unfortunately no stories. I measc na ndanta bhi "Na Bearta Cruadha"; "An Maide Brea~h Deil"· "An Luachair"· agus "Cuan ~ , ~ ' Bhaile Sheaghain 11 • . Sa chomortas "Baint Urlabhra le Naisiuntacht" (The Influence of Language on Nationality) bi Norma Borthwick o Cbonradh na Gaeilge Londain a ghnothaidh an duals £5. Ni raibh s :! f lathair chun a aiste a leilmh. BEl an tA.thair M!che~ P. 0 hiceadha a le1gh an aiste agus ghlac Fionan ·Mac Coluim, Runa!' an Chonartha i Londain an duais thar a ceann. MOr sheisear a bh{ san iowocht. Is fiu giota den duaisaiste sin a thabhairt: "Is [an teanga.i. an tsl!'ghe ar a ndeunamuid malairt smuainte le cheile, an comhartha cinidh is,....dearbhtha ar bith, mar bh{dheann sf' ins an am ceudna ag tabhairt agus ag glacadh feula is doimhne ar n-altdhean agus a;.. nos naisiunta thar aon nidh eile ins an domhan. N!' i n-ciUgsamhlacht na bhfocal e.mh8in ata an comhartha ti"oramhail so le faghbhailS ata se le mothughadh :( ndealbhadh na teangaidh go teir, i gcuma a coimhreire, i mead a foclora, [ n-a milseacht no :[ n-a garbhacht, agus :[ rud eigin uilelaitbreach ataann, ar a nglaodhmuid "an spiorad" - a beatha, a h-anam. Ata ag gach teangaidh a h-oireamhain agus a coimhsheinnm ~ein, r n-a bhfUil roinn de spiorad agus d 1 aigneadh an chinidh. Nf feidir uraghall do ghleusadh ar aon bhall agus a chur os comhair na ndaoine leis an aithne "Is mar sin labhrochas sibh"' i s ar smuaineadh na n-aos fada - agus ar an gcaint, ata ag cur cuma ar na smuaintibh - thig teanga na:isiunta amach; agus ar an Sdhbhar sin bidheann sf 1 na comhartha dhearbhtha ar an inntleacht ar lei th ata ag a cineadh .rein." !!1 fada ina dhiaidh sin go raibh Norma ar ais in Eirinn. D hein s1 runafocht 'ar an Oireachtaa bliain amh(in. Ghnothaigh Diarmuid 6 Foghludha an duais cuig phunt ar "a song of The Gaelic League Movement, vith chorus, suitable for singing at Gaelic League meetings" le "Go Mairidh ar nGaedhilg Slan". Fuair Tadhg 6 ~r leanuint lth. 5.