Gaeltacht, 02 Márta 1973

Ceist na Seo I Is trathui 1 mar ta Oideachas le pie ag Eigse Uladh i mbliana. Ta sit.ii agam go mbeidh an t Aire Oideachais fein i lathair le ceist amhain a fhreagairt: an bhfuil na nach bhfuil polasal dearfa ar bith ag an Rialtas don Gael - tacht? mar is deacair a chreidbheal go bhfui I. Nuair a bunafodh an Stat seo nf raibh amhras ar bith faoi chuspoir na Roinne Oideachais - an coras oid - ,, h ,, eachais a Ghaelu chom gear gasta agus thiocfadh leo sin a dheanamh. Tathar a ra anois fiu go raibh an Rialtas ag iarra idh barra iocht a dheanamh ro - ghasta, seans gur flor sin, ach bhf siad i ndairfre. hl(I fianaise ar bith go bhfuil a gcuid ionadaf an la ata inniu ann i ndairfre. Na muinte6iri agus na daltaf ata ag iarraidh oibru trf Ghaeilge no na tuismitheoiri ata ag cuartu Oideachais Ghaelach da gclainn ta barriul laidir acugo bhfui! an Roinn ina n- eadan. Creideann cuid acu fiu go bhfuil an Roinn ag iarraidh deireadh a chuir leis an bheagan de scoileanna Gaelacha ata fagtha sa Stat; nach dtugtar spreagadh doibh teagasc trf Ghaeilge, nach bhfuil go leor teacs - leabhair ar fail, nach bhfailtlonn an Roinn anois roimh comhfhreagas i nGaeilge, nach bhfuil go leor muin - teoiri a n- oiliunt freastal ar scoi leanna Gaelacha, go mbaineann seo le bun sco:leanna agus iar bhun· scoileanna. Deir siad nach mbeadh Gaelachas ar bith ag ba int le scoi leanna an Stait marach duthracht agus tlr ghra na muinteoiri fein. Nach fada sin o spiorad 1919 agus laetha tosa( ar saoirse? Tionoladh mor- chruinniu faoi oideachas Gaelach agus Gaeltachta bliain 6 shoin i gColaiste Mhaigh Nuad. Tugadh cuireadh don Aire, nfor thainig se. Nlor chuir se ionadai · ina ait. Sa Ghaeltacht 's fearr a leiritear an athru ar mheoin an Rialtais. Is tlor go bhfui! scoileanna iar-bhun - oideachas in aiteanna mar an Ceathni Rua, Carna, Gaoth Dobhair. Ach bi°onn ar aos 6g Oilean Arainn na Gaillimhe, freastal ar scoileanna B~arla i gcathair na Gaillimhe. Ta scoileanna maithe Gaelacha ins an Bhreac Ghael - tacht sa Mhumhain ach creidim gur beag an spreagadh oifigiu I ata s iad a fha i I bheith Gaelach. Ta' cuid eile acu ar imeall na Gaeltacha gur beag an meas acu ar Ghaeilge na ndaltal ffor - Mairead Ni'Mhaonaigh as Cois Claidigh a bhain Craobh Uladh i m3aile na nGalloglach De Domhnaigh a chuaidh thart, ag ceol ar an,sean nos. 3ei~.h slag du\ go 3aile Atha Cl1ath le pair~ a ghlacadh i Slogadh na hEireann ar la Fheile Padraig. Adh mor a Mhairead. uhaeltachta a thig na scoile leo cionnas nach bhfui I rogha acu ach theacht. Ach nil leisc orthu seo aitheantas a lorg mar scoi leanna Gaelacha. Na scoi leanna flor– Ghae lacha ata ann cuirtear achan chonstaic ina gcasan i nainm teoric ata ag an Roinn anois faoi scoileanna mora, agus ta slor· bhagairt iad a dhruid, ag cur isteach orthu. B'fhearr leis an Roinn, sllim gan iad a bheith ann. Is maith go bhfuil siad ag teacht le cheile anois mar bheartas cosanta. Ta cuid mhor de Ghaeltacht na h·Eireann i bhfus i dTfr Chonaill, ach shflfea nach raibh Gaeltacht ar bith againn an doigh a bhfuil an Roinn ag obair. Ta scoi leanna coil1'isitheacha geallta do cheanntracha Gaeltachta (cu id acu) ach ta siad i bhfad thlos ar ~ liosta na Roinne. Ta fadhbanna de achan chineal le socrU' deir siad. Nuair ata fadhb amhain socruithe ta ceann eile ann dar leis an Roinn Ach i rith an ama ta na scoi leanna ura mcira costasacha a dtogai I sa Ghalltacht agus ar imeall na Gaeltachta. 'Be timpist e seo no polasai ata' oibrithe amach go curamach ag an Roinn? Ni' maith liom bheith ml·charthannach Ma chruthaionn an Roinn go cinnte nach fior e gabhfaidh me leith - sceal go humal. Ach ta fianaise ann OS comhair ar suil go bhfuil neamh· aird a dtabhairt ar phobal na Gael - tachta, go bhfuil na dalta( a mealladh amach o chrol- lar na Gaeltachta. Ba mhor an naire e da mbeadh daoine taobh istigh den Ghaeltacht fein ag cuidiu leis an chlaonadh seo cionn' s go bhfuil beag r uchtach orthu. Gheobhaimid ar ocearta ach seasamh le cheile. Cuimhnigh ar seo; n( bheadh ./ Stat i.=ireannachtt.tar bith arm inniu, ni bheadh Roinn Oideachais Eireannach ann ach gur chreid fir mhaithe agus mna maithe gur naisiun ar leith muid Is fan Ghaeltacht crol an naisiuin ar leith sin. Fionntan Mac Aodha Bhui' Comhghairdeachas le Nial 0 Gallchoir as Ard na gCeapaire, Doirl3eaga, ag.us Treasa Nie Aoidh as Cotteen Doirl3eaga a posadh ta goirid o shoin. An Canoin Mac Eiteagain, S.P. a phos an lanun og i Seipeal Naomh Mhuire:.. 'Siad Eibhlin agus Maire Nie Aoidh a sheas leis an bhrideog agus Donal 0 Gallchoir a bhi mar uaidhtearacht 3hi an bhainis in Ostan Glenbeigh agus chaith s iad mi na meal a a~ turasoireacht ;ir f11rl na tire. Balar ar Oilean Thoraigh o leath. 7 Chuir se ging adhmaid frid leath na teangtha ansin ar achan taobh agus nuair a bhi sin deanta aige rinne se an cleas ceanna le Mullog. Tugadh an bheirt sios 'na chladaigh ansin agus chuir Lugh Maol i mbad amhain agus Mullog i mbad eile agus saitheadh amach 'na farraige iad agus ca bith ad' eirigh daofa .ni ·tachtas a'n amharc orthu on la sin go dtl' n la inniu ar muir na ar t(r. Nuair a chualaidh Balar caide a d' eirigh difchuid fear mhionnaigh sedar a rabh thros agus thuas go mbainfeadh s~ 'chuiteamh as an mhuintir a bhr cionntach • ' M ' agus go ha irid Lugh Lamhfhada. ar ata d' imigh an bheirt sa rasa agus nlor stad siad go dteachaidh siad go Dun Luiche. Nuair a chuaigh Balar an fad sin bhl se ch6ir a bheith in ndeireadh na peice. Bhi an oige ag Lugh agus n ( rabh ma ith do a bhe ith a dre!m go mbearfadh seair. Shuidh sesios ar cloich a dheanamh a scriste, agus ans in thosaigh sea smaoitiu agus a mheabhru ar an am a chuaigh thart agus ar achan rud ar tharla o ghoid a chuid fear an Ghlas Ghaibhleanna 6 Ghaibhidln Gabha. Spreag se ans in e~ gurbh e-seo a eo feln a bhua i I an buil le fill air -mac a nighne agus Fhionn Mac Ceannfhaola. Nrbheadh • • fhios ag an tsaol bhi suil ag Balar i gcla"r e'adain agus bhr seacht seithe leathair i gcona( ar an tsuil seo agus fear ar bith ei le -sa ache, arsa seisean • leis fhein. Scairt sear Lugh ansin. da mbaineadh se an cumhdach seo dithe nl rabh rud ar bith ar an tsaol a n -amharcochadh se' air nach ndeanfadh se luaith de agus mar sin de bhfior annamh a nochtadh se i amach o'mur mbeadh dubh fhearg air. Ac h bhi se toght an iarraidh seo agus an fhearg air agus d'fhag se Toraigh agus nfor stad se go dtainig se-i dtlr i mBaile an Easu. Tharraing sear chearrta Ghaibhid(n caol direach. Choinnic a eo a teacht e agus bhf bi or dearg te on tinidh aige . Nlor luaithe a thainig 3alar isteach • na chearta na thosaigh sea bhaint an chumhdaigh den tsuil nimhe seo agus nuair a bhi' se seithe togtha aige agus e ag gabhai I a thogai I an seachtu ceann thug Lugh iarraidh air leis an bhior dearg agus shaith seisteach sa tsuil eagus osin amach ni rabh dochar ar bith sa tsuil. Chuaigh 3alar ar an daoraidh ar fad ansin agus theich Lugh agus "13ain an ceann di'omsa anois, arsa seisean,'' agus nuair a bhainfeas leag anuas ar mhu\ lach an ch inn s' • agat fh8in ear feadh tamai ll, agus ma nltusin beidh eolas an tsaoil agat aigus ni bhfuighthear do bhuaidh a choiche i gcath na i gcomhrac.'' Rinne Lugh a athair m0r a dhich - eannadh, ach an ait an ceann a chur ar mhullach an chinn s' aige fhein leag sear mhul lach carraige e- a bhi ag a thaobh. Shi I deor amach as an chionn agus cheas luathas agus a bhuail an deor an charraig d' imigh se. na scil\dreacha, agus lena chois sin rinne se poll sa talamh a lion Ian uisce agus ata- ansin le feiceail go dti' <fl lcl' inniu na Loch mhor ag bun an Earagai l. Deir an sceal gur chuir Lugh corp 3halair ins an tsean ehil l i noun Lu iche agus gur chaith se fhein .- h- " ~n chuid ei le da shaol na c ona1 ar An oGna'n.