Gaeltacht, 16 Márta 1973

Thiar i nGleann Ceo llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllllllllllllll le Tadhg 0 Rabhartaigh Ulllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllll gan obair ar feadh se mhi an uair sin. Ni raibh aon phingin rua fagtha ag aon duine. Bhi la an chiosa ag teacht agus Mac Alastair ag bagairt an bhealaigh mh6ir ar chuid mhaith acu; agus bhi Eoin an Droichid ag cur i dtiortha fa na fiacha. B'eigean d6ibh geilleadh do Mhac Alastair agus iarraidh air an mianach a fhoscladh aris. Tugadh an gealltanas d6 a bhi se a iarraidh; agus chuir sin deireadh leis an Land League fan ghleann. Ta Mac Alastair ag gairi fUthu 6n la sin go dtt an la inniu." "Creidim," arsa Triona, "gurb e sin an fath nach ligeann se an duiche thalaimh as a chruba. Ar nd6igh, ta lan na lamh d'6r le fail aige le ceathair n6 cuig de bhlianta ach e a dhiol." "Ta se raite mile uair ag Mac Alastair," arsa an tseanbhean, "go gcoinneoidh se greim crua ar an ghleann agus ar a bhfuil ann a fhad is mhairfeas an anail ann. Nil airgead ar bith de dhith ar an fhear; agus, da mbeadh fein, b'fhearr leis a bheith ina mhaistir ar an ghleann agus ar an mhianach agus ar a bhfuil ann na a: bhfuil d'6r in Eirinn. Sin an s6rt. duine ata i Mac Alastair." . "Ta eagla orm nach dtabharfaidh se spas duinn go Feile Eoin," arsa Ttjona. . "Nil me ag duil go dtabharfaidh, a run," arsa an tsean– bhean, ag pilleadh chun na tine agus cruit uirthi leis an fhuacht. "Ni ligfeadh an righneas d6 a leitheid sin a dhean– amh. Creidim go gcaithfear scaradh le caoirigh na ngasur– na caoirigh a d'fhag an te ata ag iompar na bhf6d anocht ag an bheirt acu fein." · Chrom si isteach os cionn na tine agus bhris an gol uirthi. D'amharc an bheirt ghasur ar a cheile, ach nior dhuirt ceachtar acu chomh beag le focal. Ni raibh aon fhear den bheirt saor 6 fhonn caointe; ach nior lig siad da dtocht a mbua a fhail. Bhi suite na beirte saite sa tine. Chrom an bheirt ghirseach a gceann go head6chasach. Ni raibh smid le cluintsean faoi chreatai an ti. Ba Triona an chead duine a fuair de chroi labhairt. "'Fheargail, a dhearthair," ar sise, "ta calm le trampail agaibh, agus ni fada go mbeidh an oiche ann. Ta m6in le tabhairt isteach agaibh, fosta." Bhi si ar bhealaibh a ra gurbh fhearr d6ibh amharc i ndiaidh na gcaorach, fosta; ach ni ligfeadh a croi di tracht orthu. D'eirigh an bheirt ghasur agus chualgh siad ·i gceann gn6thai. Mheasc siad an calm agus an chre ghorin trid a cheile ag t6in an ti. Lion siad buicead de, ansin, agus thug isteach chun an ti e. Bhi tine mheasartha mhaith sa ghrata agus thosaigh an bheirt a dheanamh meallta cruinne den chalm idir a inbosa, agus a gcur ar na haibhleoga, go dti go raibh earn meall ar an tine acu. Ba bhrea an tine a bheadh sa ghrata sin nuair a bheadh siad ar ais 6n tsliabh le dha chliabh m6na. Ni bheadh aon mheall ann nach mbeadh ina· chnap dhearg, the. Nuair a bhi an bheirt ag lionadh na gcliabh ar an fhoscadh i mbeal na cruaiche ar an tsliabh, dar le gach aon fhea~ ;icu, ina intinn fein, gurbh fhearr d6ibh a gcomhairleacha a chur le cheile fan chios seo a bhi mar neal dubh os a gcionn. Bhi an da chaora ag seiftiu d6ibh fein, thall is abhus trid an fhraoch gharbh in aice leo. "Do bharuil, an gcaithfear iad a dhiol ?" arsa Peadar. "Caithfear," arsa Feargal. "Ce leis, do bharuil?" "Le hEoin an Droichid, creid!m." "Maise, ni dhiolfar! Dheamhan greim de mo chaorasa a gheobhaidh giolla na sul dearg go deo." "Nach fearr sin a dheanamh, da olcas e, na ligean do Mhac Alastair muid a dhibirt as teach is as ait?" "Cad e fa siud?" "Cad e an siUd?" arsa Feargal, agus fios maith aige. "An taisce." "Bhi me ag fanacht leat e a ra, go direach. Nach fearr duinn an t-iomlan a inse na na caoirigh a chailleadh?" "Do bharuil?" "Ni abr6far a dhath linn anois, nuair ata an t-airgead de dhith go crua. Is e rud a bheidh luchair air, silimse." "Dar fia, is fior duit! Ce mhead ata de dhith ar Mhac Alastair?" "Cuig phunt." "Cuig phunt ! Agus ca mhead seo ata againn eadrainn anois?" "Ta an seacht is se pingne is cuig phunt againn; ach ni inseoimid go bhfuil an oiread sin againn, ta a fhios agat. Bheadh a fhios ag m'athair m6r ansin go bhfuilimid ar an obair seo le bliain. Bheadh se ar an daorai. Ta a fhios agat AR LEANSTAN fein gur ~hionnaigh se nach rachadh aon fhear againn chun an mhianaigh go mbeimis se bliana deag ar scor ar bith. Nach m6r an mhioruilt i nar chuala se a dhath fa dtaobh de go f6ill?" "Nach bhfuil a fhios agat nach n-inseodh Seimin Ban orainn, agus muid ag obair go saor d6? Ta mise ag deanamh gur cheart do Sheimin i bhfad nios m6 pa na sin a thabhairt duinn. Ta me ch6ir a bheith cinnte go bhfuil se ag fail dubailt an airgid sin ar arson 6 Mhac Alastair, agus go bhfuil sea chur sios ina ph6ca fein." "Ni shilim go ndeanfadh Seimin Ban a leith6id. Ta se i bhfad r6dhiaganta." "Is doiligh a ra. Ta an Seimin ceanna buille beag r6phlasanta." Is d6cha gur fearr a inse go raibh an bheirt ghasur seo ag obair sa mhianach j!;an fhios da muintir. tri n6 ceathair d'oicheanna sa tseachtam le bl!am. tlh1 gnas ag gasuir na haite theacht le cheile fan Droichead, choir a bheith gach aon oiche. Bhiodh .cuid acu fa shiopa Eoin, cuid fa theach an Ghreasai Rua, cuid fa theach an innill taobh amuigh den mhianach, agus cuid eile istigh sa mhianach. Ba e Seimin Ban a bhi ag stiuradh an mhianaigh, agus a fhad agus nach mhiodh na gasui r seo ag deanamh dochair ar bith, ni chuircadh sc chucu na uathu. 6ir fear beag sioduil a bhi i Seimin c6ir. Nior stad se gur mheall se chuige dornan beag de na gasuir agus gur chuir sc a tha rraingt na mboscai guail iad ar na bcalai cunga nach raibh a rd go leor ag na fir. Bliain roimhe sin, nuair a casadh Fcargal agus Peadar air istigh sa mhianach oich.c amh<i·in, d ' ia rr siad air cead tarraingte a thabha irt don hhcirt acu, agus cagla orthu nach ndeanfadh sc ach iad a dhiult u. Ach b'amaideach iad. Bhi Seimin an– toilteanach an obair a thabhairt d6ibh. Go dearfa, ba c rud a chonacthas don bheirt acu gur luchair mh6r a bhi air as iad a leitheid a ia rraidh air. "Cinnte, cinnte, cinnte, a ghasura bana!" ar seiscan. "Ma ta fo1111 oibre ar mo chuid gasu r, cai thfear bealach a thabhairt doihh. M'anam, gur adhuil amach gur labhair sibh Jiom ar na gn6thai, a phairti, n6, go direach anois, tharla go bhfuil an bcalach bcag is dci sc a chonaic sibh riamh istigh anseo agam fa bhur gcoinne. Ti bcirt mhianach6iri ag tochailt anocht ann, agus gan duinc le tarraingt uathu. T ;i an bosca bcag: is fusa a thiom{tint sa pholl agam daoibh. Dhcamhan a lcithcid de hhosca! Ni luaithc an bheirt agaibh a r a chUl n{t siud ar shiul e mar bheadh d rac ar oighear ann. Agus . ta an bc.al.ach chomh cothrom le cl{1r; gan log n;i mala 6na thus go dtina <lhcircadh. Dcamhan a mbcidh ann agaibh ach cui<lcachta ar fcadh c[rpla uair, corroiche." Ba c an toradh a bhi ar an chomhra seo go ndcachaigh an bhcirt g:hasl'.rr ar chul aon hhosca amh<iin, a g tabhairt amach an g:huail l) na tochaillcoiri, ar an hhcalach bhcag chung a hhi dh{1 chead slat ar fad. 6 hhalla an ghuail go d ti an prinmhhhcalach a hhi ag: gahh{til dircach isteach o thcach an innill, mile nb ni b'fhai<lc faoin tsliabh. Bhi an bosca ar rothai, agus chuireadh siad ceithre chead meachain air, idir ghual is chalm. Lionadh siad e le sluaisti beaga gairide, agus iad ina lui ar chUl a gcinn istigh ag balla iseal an ghuail. Theadh an bheirt ar a chul ansin, ag dingeadh agus ag bru, agus ag dingeadh; ag gnusachtaigh agus ag casachtaigh; ag sleamhnu agus ag titim; ag gortu a gcuid cloigeann in eadan na carraige os a gcionn; ag sui sios ar an bhealach, corruair, lena n-anail a tharraingt; ag obair sa dudhorchadas in amanna, nuair a theadh a gcoinneal as. Bhi siad ar an obair sin le bliain, gach aon oiche da mbiodh feidhm ag Seimin Ban leo. D'oibriodh siad ceithre oiche corrsheachtain, tri oiche corrsheachtain; agus thagadh seachtaini eile nach µibiodh gn6 ar bith leo. .Toistiun an bosca a bheireadh Seimin d6ibh, la na pa. D'oibriodh siad ar feadh cupla uair gach aon oiche da dteadh siad isteach; agus bhi siad abalta tri n6 ceathair de bhoscai a thabhairt amach ar feadh an ania sin. Ar nd6igh, bhi eagla a gcraicinn orthu go ·gcluinfeadh a muintir an sceal. 6ir is ar an mhianach a d'fhag an seanpheire bas an fhir a bhi curtha. Chuaigh seisean ann a tharraingt agus gan e ach an da bhliain deag. Nuair a d'fhas se anios, ni raibh se chomh laidir na chomh follain agus ba cheart d6 a bheith; agus ba e an deireadh a bhi air go bhfuair an duine bocht bas, agus gur fhag se iad san eagar a bhfuil cuntas tugtha air.! - Tuilleadh i ·gceann coidse Ta an leabhar .}e faff 6 .f'hoilseachiiin an Rialtais An · Stuara. Ard Oifig an Phoi~. Baile Atha Oiath. Luach' 6Sp frid an phos( · Alt6irf Loch an luir le PADRAIG MAC GARBHEITH In a ice Loch-An•luir go domhai n i ndoimhneacht an phorta igh ta "Ailt ~an-Sca l a in.'' Tuigimid 6' n fhocal "Sea Ian'' gur foscadh a lt6ra e a bht ann fada 6 .shoin, nua ir a bhi' ar na sagairt Aifreann a ra faoi choim i n-aimsear na bpein-d lighthe. Ba fh6irstea nach an ~it e "Ailt-an– Scal§in.'' Leana gh las d' on phobal le ghabhail ar a ngluine , agus carraig n6 beinn-leice, ag barr na h-ailte fa choinne na h-altora. Ta foscadh 6 thrl taobhanna, aous an taobh thi ar foscailte, mar bhealach eal6idh, d8 dtigeadh . an namhaid orthu le linn na hOfra°ile Giota beag suas 6n ailt ta Cloch an Amhairc, cinnt ili eile ail an scea l, gur ~it fai rn a bhl acu anseo. Ma sheasann tci a r Chloich ~an~Amha i rc, ta bunas na Rossa faoi d6 shuil , o Chroichll go Druimleach– duit, agus 6 Ailt-an-Chort·~in go mullach an Thoir . Nlor · bhf~id ir do na "Cota(-Dearga' • theacht isteach thar chri'ocha na Rosann i nganfhios do'n te bheadh ag fa ire ar "Cloch an Amha irc. In aice Loch-an-luir i Min-Doire -na-Slua ta carraig Aifrinn (bhfeidir nach bhfuil an charraig fh~in fagtha anois) ach ta an sufomh ans111 Deirtear gur leamheadh Aifrinn dnsin go minic. Thiocfadh an sag.art anui:l:, o cheanntar Ghaoth Bearra i ndoimh– neacht na h-olche, ag s iu l ar chois. Rachadh an scea la thart go rabh Aifreann latharna bharach . Le bodhar– nacht an lae bheadh na sloighte 6• n cheanntar cruinn le Aifreann a eisteacht. Nlor fhoirsti ne ait na seo n6 ta radharc fada fa irs ing , o Cnoch· Min Doire n< Sl ua. I gceart lar Loc r an Iuir ta "Tobar·an-Leac ha ighe,• ' agus deir sean daoini gur doiche t gur ~it e seo a rabh Aifrinn a ra le linn na gear-leanamhna. Ta· leigheas ins an tobhair seo air aic id a dtugtar "ca it bhraid' • air. Nlor chua la me de ainm bearla air ariamh ach "Running Evil'.' Is air an mhuineal a th ig an aicid seo. Ta an toba r o's coi nne an ai rd anoir. Ba e an turas a ghabh~il annsin naoi ma idln roimh ~irigh gre ine , costarn6cht , cionntarn6cht, do throschadh, agus an t-uisce a chuimiIt do' n chneith. Lei seadh go leor annseo, agus de rllir s heanachas na h-a ite , ba e sagart e\gin d8 rabh ag leigheadh Aifri nn annsi n a choisrich an tobar agus go rabh le igheas ann da thairbhe sin. r.t dearfadh nar bh e? RATAf "GAELTACHT" frf d an phost Ainm ........•.•••.•,••..••••••.•.•... Seoladh .............................. ..... ······· ............................. ...···;··········...................••..• D 6 mhr £1.10p D bl. £2.20 £ .......... Ratai speisialta do ordu mor ''GAELTACHT• Clo Na Rosa-"'n, Gaoth Dobhair, .· Leitir Ceanainn, Tlr Chona i 11.