Sonraí an Agallaimh

**Catagóir: An Pobal**
Fochatagóir	Cur Síos
Obair	Obair an Earraigh - cuntas maith ar obair thalaimh. Ag rómhar an talaimh le spád, dhá chineál oibre leis an spád – conlach le rómhar, an áit a raibh na prátaí le cur agus an domasach, an áit a raibh an coirce le cur. Bhí dhá chineál rómhair le déanamh.
Obair	Ag leasú an talaimh: obair leathaigh, scáth bhuí agus obair feamnaigh.
Obair	Na gléasanna/trealamh a bhí acu ag baint an fhómhair. speal ná corrán agus ag cur faobhair orthu leis an chloch fhaobhair. Bhí speal úr le casadh ar dtús.
Obair	Cur síos ar thógáil cruaiche: pionnán, bacán, sceimeall (an áit a dtosaíonn an chruach ag teacht isteach ar bharr na cruaiche). Dlaíóg mhullaigh: - sop féir a chuirtear ar bharr na cruaiche leis an fhearthainn a stopadh de bheith ag dul síos fríd. Fód feannóige a thugtar ar an fhód mhullaigh ar bharr chruach na móna. Maide Mullaigh: ar bharr díon tí. Focail nach bhfuil mórán sa chaint níos mó, reiteall: - líne nó ‘track’ a bhaintí lé spád.
Spailpíní	Bhí sé féin costarnocht fosta go dtí go ndeachaigh sé ar fhostú go Tír Eoghain. Is ansin a fuair sé péire brístí fada agus péire bróg. Nuair a thagadh sé 'na bhaile arís bhíodh sé iontach bródúil as Béarla Thír Eoghain a bheith aige.

**Catagóir: Stairsheanchas**
Fochatagóir	Cur Síos
Stair an Teaghlaigh	Seanchas an teaghlaigh: An scéal faoi bheirt deartháireacha, Séan agus Pádraig Mac Grianna, an Tearmainn, Rann na Feirste. £5 in 1736. Bhí 5 scilling de chíos sa bhliain air. Roinn siad an baile ina dhá chuid. Anois tá Carraig a’ Choill (taobh thoir den bhaile), na hAcairí (taobh thiar den bhaile), Tóin an Bhaile in íochtar an bhaile agus Barr an Bhaile.
Stair an Teaghlaigh	Ginealas/ Muintearas - ag gabháil siar sé ghlúin.
Tubaistí Áitiúla	Tragóidí a tharla sna Rosa: Tragóid Bhaile Mhanúis - mianach a shéid agus maraíodh ocht gcloigeann déag agus cailleadh fear eile cúpla lá ina dhiaidh - naoi gcloigeann déag. Tragóid Árainn Mhóir nuair a cailleadh naoi gcloigeann déag in 1935.
Imirce	Ag imeacht go Meiriceá: Bád Shligigh a shuíodh ag béal Ghabhla agus thógfadh siad paisinéirí as na Rosa agus as Gaoth Dobhair, ar a mbealach go Meiriceá. A chuimhne ar an bhealach go Meiriceá. A chuimhne ar an ‘American Wake.’ Go leor daoine a d’imigh gan philleadh arís.
Imirce	Cur síos ar an am a d'oibrigh sé in Albain agus iad ag siúl mílte ó fheirm go feirm, ag luí amuigh ar thaobh cruach féir san oíche nuair nach raibh rogha ar bith eile acu. Bhíodh obair acu ag tanú na dtornapaí. Gheofá dídean in ‘model’ dá mbeadh conamar beag airgid agat. Chodlaíodh daoine ar na rópaí in 'models'. Bhí a gcuid bia féin le ceannach agus le cócaireacht acu.

**Catagóir: Lonnú agus Cónaí**
Fochatagóir	Cur Síos
Bunadh na hÁite	Seo eolas John Ghráinne ar an scéim a bhunaigh an rialtas 1935–1937. Tugadh talamh agus tithe do theaghlaigh i gCo. na Mí agus d’fhág teaghlaigh Chonamara, Rann na Feirste agus Ghaoth Dobhair agus shocraigh siad i gCo. na Mí, áit ar fhás Gaeltacht úr. D’imigh dream Rann na Feirste 14 Aibreán 1937. Chuaigh níos mó de dhream Chonamara go Co. na Mí in 1935. Briseadh a gcroí le cumha.
Bunadh na hÁite	Na daoine a d’fhág Rann na Feirste faoi scéim an Rialtais, d’imigh siad go Co. Na Mí. Tugadh dhá acra agus fiche – cúig acra agus fiche do gach teaghlach, tithe, beithígh agus cúpla eallach. D’imigh cuid acu go hAlbain ina dhiaidh sin, theagasc cuid acu Gaeilge agus d’imigh cuid acu san airm. Bhí dúshlán rompu nuair a chuaigh siad ansin, bhí corr scirmis idir na daoine a shocraigh ansin agus muintir na Mí. Shocraigh cuid acu go maith ach níor shocraigh daoine eile ariamh. Bhí cumha orthu i ndiaidh an bhaile. Tháinig siad ar ais chomh minic agus a thiocfadh leo ach tugadh na tithe ar shiúl.
Bunadh na hÁite	D’imigh John é féin go Baile Átha Cliath ag obair. Ba ghnách leis dul ar cuairt chuig dream Rann na Feirste a bhog go Co. na Mí ar a ghearrán iarainn (rothar). Chonaic sé féin an chumha a bhí ar na daoine sin.

**Catagóir: An Duine**
Fochatagóir	Cur Síos
Comparáidí idir na Glúnta	Bhí na comharsana iontach maith dá chéile san am, bhíodh siad ag caint agus ag comhrá agus ag cuidiú lena chéile i gcónaí. A chuimhní air sin. Tá athrú mór ar an tsaol anois. Thógadh siad na tithe san áit ar mhaith leo. Chaitheadh siad bóitheach na gcearc a thógáil fosta nuair a thógadh siad na tithe. Is lena dheirfiúr an seanteach anois. Níor shíl siad ag an am go raibh an saol crua. Ní raibh mórán airgid ag duine ar bith. Bhí buachailleacht le déanamh nó bhí barra le cur agus chaitheadh siad uilig sin a dhéanamh.
Comparáidí idir na Glúnta	A bharúil faoin athrú mhór a tháinig ar an saol. Díoltar oiread ar bhróga anois (£60) agus a shaothraigh fear i séasúr iomlán in am John. Tá an mhaith agus an t-olc le feiceáil san athrú. Tá daoine ag dul thar a n-acmhainní. Tá daoine beo níos faide anois ná mar a bhí, bhíodh siad ag fanacht le litir ó Albain roimhe seo agus cúpla punt istigh ann lena bhfiacha a dhíol. Níl rómhair ar bith á dhéanamh anois. Níl suim ar bith ag an aos óg ann níos mó.
An Óige agus Aois	An t-aoibhneas a bhain sé as toradh a chuid curaíochta, na prátaí agus an choirce. Is maith leis smaoineamh ar an am a chuaigh thart. Ní amharcann sé ar mhórán teilifíse.
An Óige agus Aois	Nuair a thosaigh sé ag caitheamh toitíní “woodbines”. Thosaigh sé nuair a bhí sé ar an scoil, d’iarradh siad cead ar an mháistir le dhul amach 'na leithris. Is iomaí uair a bheir an máistir orthu agus iad ag caitheamh.

**Catagóir: An Ealaín Bhéil**
Fochatagóir	Cur Síos
Logainmneacha	Logainmneacha: Ceann Dubhrann sean-ainm eile ar Rann na Feirste. Dúiche Dhonnachaidh Scaite sean-ainm ar na Rosa.
Amhránaíocht	Amhrán: 'Méilte Cheann Dubhrann' a chum Séamus Mac Grianna.
Logainmneacha	Scéal Bealach na Mine Buí: tógadh bealaí fríd na cnoic, tógadh bealach darbh ainm Bealach na Mine Buí in Rann na Feirste. Díoladh na fir le min bhuí - sin an pháighe a fuair siad.
Logainmneacha	Logainmneacha agus áiteanna uaisle sa cheantar - siógaí, táis agus taibhsí.

**Catagóir: Ceirdeanna agus Cothú an Tí**
Fochatagóir	Cur Síos
Deochanna Meisciúla	Ag déanamh poitín.
Iascaireacht	Ag póitseáil i Rann na Feirste, ní dhearna sé féin ach rinne a dheartháir. Chuaigh sé amach oíche amháin lena dheartháir agus bhí siad ag póitseáil bradáin. Tugadh air cáin a dhíol air, ach dhiúltaigh sé, cuireadh sa phríosún é. I ndiaidh oíche amháin, dhíol a mhac an cháin agus ligeadh amach é.
Móin	An Mhóin- meitheal Móna, nuair a thagadh cúpla fear le chéile. Thugadh cúpla fear lá d'fhear eile le hobair na móna a dhéanamh agus ansin dhéanadh siadsan an rud céanna dósan. Níor chosain an obair a dhath daofa. Cur síos maith ar an obair.
Treabhadh agus Rómhar	An Fómhar - cuntas speisialta ar thógáil cruach fudair. Bhí go leor den obair le déanamh ag na mná agus ag na páistí nuair a d’imíodh na fir go hAlbain le hobair a fháil.

**Catagóir: An Nádúr**
Fochatagóir	Cur Síos
Comharthaí Aimsire	Comhartha Aimsire: Caoirigh ar na cnoic ag teitheadh anuas go dtí na hísleáin, comhartha go dtiocfadh an bháisteach ar feadh cúpla lá.
Comharthaí Aimsire	Comhartha aimsire: Nuair a théadh na caoirigh suas go barr an chnoic ba chomhartha é go raibh aimsir mhaith ag teacht. Comharthaí éagsúla: difir idir cith agus bailc. Cith agus dealán.
An Trá	Ag bordáil feamainne. Scáth Bhuí (leathach) a shéideadh an stoirm isteach 'na chladaigh san Earrach.

**Catagóir: Taisteal agus Gnó**
Fochatagóir	Cur Síos
Aontaí	Aonach Jack, Mín na Leice/ Aonach an Chlocháin Leith - a chuimhne ar laethanta na n-aontaí. Aonach beag an tsíl i Mín na Leice i rith mhí Aibreáin.

**Catagóir: Am agus Féilte**
Fochatagóir	Cur Síos
Míonna na Bliana	Laethanta na míosa agus an aimsir: Ruaiteach an Mhárta - triomaíonn an talamh. Aibreán: 'Achan dara lá ó mo lása amach' a dúirt Naomh Bríd agus dúirt Naomh Pádraig 'achan lá ó mo lása amach'. Scairbhe na cuaiche. Laethanta lomartha loinn. An Bhealtaine: screig na Bealtaine. Féile Eoin: Bailceanna na Féile Eoin. Mí na Súil Buí. Meitheamh:-Mí mheáin- Ná mol agus ná cáin an barr go dtí go gcríochnóidh mí an mheáin. Lúnasa: ceo bhán an Fhómhair. Meán Fómhair: Gaoth na Féile Mícheáil. Laethanta na Riabhaigh: D’iarr an tAibreán lá nó dhó breise ar an Mhárta leis an tseanbhó a mharú, (an Riabhach an tseanbhó).

Theme by Danetsoft and Danang Probo Sayekti inspired by Maksimer