Sonraí an Agallaimh

**Catagóir: Lonnú agus Cónaí**
Fochatagóir	Cur Síos
An Teach Cónaithe	An teach inar tógadh é, teach ceann tuí a bhí ann, cuireadh sclátaí air in 1925. Cur síos ar an teach a bhí acu. Thagadh an t-eallach agus na cearca isteach chun tí. An cineál maide mullaigh a bhí sa teach. Ag déanamh an tuí don teach. A chuimhne ar fhás aníos ag éisteacht le lucht an airneáin istigh sna tithe. Bhíodh na tithe seascair, urláir chréafóige (cré ghorm). Cuntas maith aige ar an eolas seo uilig. Bhí an tine i gcónaí lasta, ag coigilt na tine, ag déanamh an tae ar an choigilt. Bhí leaba ag taobh na tine. Bhí cuirtín ag roinnt daoine thart ar an leaba ach cláir a bhí thart ar an chuid is mó de na leapacha. Bhíodh an píopa agus an tae istigh i bpoll an bhoc. As cochán a rinneadh na leapacha agus dheargadh a athair mór a phíopa le píosa cocháin tarraingthe as taobh na leapa a lasadh sa tine. Thugtaí toit den phíopa cré do dhaoine nuair a théadh siad isteach sna tithe. Bhí spás sa doras a ligeadh don chat teacht isteach agus dul amach.
An Teach Cónaithe	Bhí lampaí beaga crochta ar thaobh an bhalla acu. Chuirtí ola iontu.
An Teach Cónaithe	In 1933 cuireadh deontais ar fáil, in 1934 fuair a athair deontas le teach úr a thógáil, £85 a fuair siad, cheannaigh siad an t-ábhar uilig don teach ar an Bhun Bheag. Bhí trí sheomra agus cistin acu. Fear sa chomharsanacht a rinne an obair. Chosain an teach £150. Bhí bóitheach cearc le tógáil i gcuideachta an tí úir. Bhí doras na gaoithe agus doras an fhoscaidh acu.
Bunadh na hÁite	Seo eolas John Ghráinne ar an scéim a bhunaigh an rialtas 1935–1937. Tugadh talamh agus tithe do theaghlaigh i gCo. na Mí agus d’fhág teaghlaigh Chonamara, Rann na Feirste agus Ghaoth Dobhair agus shocraigh siad i gCo. na Mí, áit ar fhás Gaeltacht úr. D’imigh dream Rann na Feirste 14 Aibreán 1937. Chuaigh níos mó de dhream Chonamara go Co. na Mí in 1935. Briseadh a gcroí le cumha.
Bunadh na hÁite	Na daoine a d’fhág Rann na Feirste faoi scéim an Rialtais, d’imigh siad go Co. Na Mí. Tugadh dhá acra agus fiche – cúig acra agus fiche do gach teaghlach, tithe, beithígh agus cúpla eallach. D’imigh cuid acu go hAlbain ina dhiaidh sin, theagasc cuid acu Gaeilge agus d’imigh cuid acu san airm. Bhí dúshlán rompu nuair a chuaigh siad ansin, bhí corr scirmis idir na daoine a shocraigh ansin agus muintir na Mí. Shocraigh cuid acu go maith ach níor shocraigh daoine eile ariamh. Bhí cumha orthu i ndiaidh an bhaile. Tháinig siad ar ais chomh minic agus a thiocfadh leo ach tugadh na tithe ar shiúl.

**Catagóir: An Duine**
Fochatagóir	Cur Síos
Cleamhnas	Dhéantaí cleamhnas ag aonach an tsamhraidh ar an Chlochán Liath. Cleamhnas i Rann na Feirste.
Ag Síneadh Amach an Choirp	An Bás: Suip: Chuirtí an t-éadach, píopa, srl, a bhí ag an mharbhán nuair a fuair siad bás. A chuimhne ar mhná caointe ag fairí.
Comparáidí idir na Glúnta	Comparáid idir an saol/an t-am/an Ghaeilge/nathanna cainte san am sin agus an lá atá inniu ann. Níl go leor de na rudaí sin ann anois.
Comparáidí idir na Glúnta	Bhí na comharsana iontach maith dá chéile san am, bhíodh siad ag caint agus ag comhrá agus ag cuidiú lena chéile i gcónaí. A chuimhní air sin. Tá athrú mór ar an tsaol anois. Thógadh siad na tithe san áit ar mhaith leo. Chaitheadh siad bóitheach na gcearc a thógáil fosta nuair a thógadh siad na tithe. Is lena dheirfiúr an seanteach anois. Níor shíl siad ag an am go raibh an saol crua. Ní raibh mórán airgid ag duine ar bith. Bhí buachailleacht le déanamh nó bhí barra le cur agus chaitheadh siad uilig sin a dhéanamh.

**Catagóir: Stairsheanchas**
Fochatagóir	Cur Síos
Teangacha á labhairt in Éirinn	Meath na Gaeilge: Measann John go bhfuil an Ghaeilge ag meath. Níl daoine ag comhrá i nGaeilge níos mó agus má thagann sí ar ais, is Gaeilge na leabhar a bheas ann.
Tubaistí Áitiúla	Tragóid a tharla thart fá 1890. Bádh beirt agus sábháladh triúr a bhí ag teacht ón Bhun Bheag sa tragóid agus cumadh amhrán fá dtaobh de. 'Ballindrait'.
Tubaistí Áitiúla	Scéal fá fhear óg eile a cailleadh – Joe, mac Thadhg Pháidí Nancy as Inis Oirthir, bádh é taobh leis an Bhun Bheag, measann siad gur thit sé den bhád. Tharla sé go luath sna 1900idí.
Stair an Teaghlaigh	Seanchas an teaghlaigh: An scéal faoi bheirt deartháireacha, Séan agus Pádraig Mac Grianna, an Tearmainn, Rann na Feirste. £5 in 1736. Bhí 5 scilling de chíos sa bhliain air. Roinn siad an baile ina dhá chuid. Anois tá Carraig a’ Choill (taobh thoir den bhaile), na hAcairí (taobh thiar den bhaile), Tóin an Bhaile in íochtar an bhaile agus Barr an Bhaile.
Stair an Teaghlaigh	Ginealas/ Muintearas - ag gabháil siar sé ghlúin.

**Catagóir: Ceirdeanna agus Cothú an Tí**
Fochatagóir	Cur Síos
Móin	A chuimhní ar an obair ar an phortach agus ar thógáil móna le hasail, feannóga. Bhí na hasail costarnocht mar nach raibh an t-airgead acu le crúba a chur orthu.
Prátaí	Talmhaíocht/Ag cur barr: Cuntas ar chur na bprátaí: ag leagadh na scoilteán. Cléibh aolaigh leis na prátaí a leasú, cléibh feamainne á iompar aníos ón chladach agus á bhualadh ar an iomaire.
Seanchas faoi Bhlí na mBó	Gruth Buí: bainne a bhíodh ag an bhó i ndiaidh dí breith a thabhairt.
Deochanna Meisciúla	Ag déanamh poitín.

**Catagóir: An Nádúr**
Fochatagóir	Cur Síos
Comharthaí Aimsire	Comharthaí aimsire, comharthaí ón fharraige, ón ghealach, ón ghrian agus ó ainmhithe agus ó éin. Leagan na spéire, cosa sa ghrian agus scamaill na spéire. Ceobháisteach an fhómhair.
Comharthaí Aimsire	Comhartha aimsire: Fáinne ar an ghealach.
Comharthaí Aimsire	Comhartha aimsire / comhartha fearthainne: Grian ghéar láidir ar maidin, sé sin comhartha go bhfuil sí ag bruith fearthainne.
Comharthaí Aimsire	Comhartha Aimsire: Caoirigh ar na cnoic ag teitheadh anuas go dtí na hísleáin, comhartha go dtiocfadh an bháisteach ar feadh cúpla lá.

**Catagóir: Cluichí agus Caitheamh Aimsire**
Fochatagóir	Cur Síos
Damhsa	Damhsaí agus caitheamh aimsire. Damhsaí i nDún Lúiche, shiúladh cuid acu agus bheadh cuid eile ar rothair. Bhí bealaí garbha cloiche ann.

**Catagóir: Taisteal agus Gnó**
Fochatagóir	Cur Síos
Scaipeadh Nuachta agus Eolais	Tógadh oifig an phoist i Rann na Feirste in 1936 ach tá sé druidte le cúpla bliain. Bhí stampa 2 phingin ag an am. An chéad ghuthán i Rann na Feirste - Anagaire 7 an uimhir.

**Catagóir: An tOsnádúr**
Fochatagóir	Cur Síos
Sióga	Glór a cluineadh ag rá go raibh Dominic Óg á bhádh. Shábháil na comharsana é. Mheas daoine gur na siógaí a dúirt leo go raibh Dominic á bhádh.
Sióga	Áiteanna uaisle ina raibh na sióga le feiceáil. Áit Cró na nUan, deirtí go mbíodh na slua sí le cloisteáil go minic ann, ag ceol agus ag caoineadh. Ní chreideann na daoine iontu anois.

**Catagóir: An Pobal**
Fochatagóir	Cur Síos
Obair	Bhí a athair mór, Cónall Eoghainín (Cónall Nellie Eibhlín Aodh Ó Duibheannaigh) agus a mhac, John, ag obair agus iad ag leagadh na ráillí don traein agus ag réabadh carraigeacha. Ba ag tús an chéid a rinneadh an obair sin.
Obair	Obair an Earraigh - cuntas maith ar obair thalaimh. Ag rómhar an talaimh le spád, dhá chineál oibre leis an spád – conlach le rómhar, an áit a raibh na prátaí le cur agus an domasach, an áit a raibh an coirce le cur. Bhí dhá chineál rómhair le déanamh.
Obair	Ag leasú an talaimh: obair leathaigh, scáth bhuí agus obair feamnaigh.

**Catagóir: An Ealaín Bhéil**
Fochatagóir	Cur Síos
Logainmneacha	Logainmneacha: Ceann Dubhrann sean-ainm eile ar Rann na Feirste. Dúiche Dhonnachaidh Scaite sean-ainm ar na Rosa.

Theme by Danetsoft and Danang Probo Sayekti inspired by Maksimer