Sa Ghaeltacht, Lúnasa 1980

SA GHAELTACHT Tarraing Learscail du inn! Anois a chairde 6ga tugann muid cuireadh dhlbh triail a bhaint as com6rtas suimiuil eile san eagran seo. larraimld oraibh Learscail na hEireann a tharraingt agus na ceantracha Ghaeltachta uilig a dhathu ar an learscail sin. Dean lio$ta (chomh maith leis an learscail) de na contaetha ina bhfun na Gaeltachtal eagsula suite. Ads tabharfar duaiseanna £20, £10, £5 agus £3 do na buaiteoirf. Slan beo is go n-eirigh libh! Comhghairdeas le Caitlln NI Chualain, Eimear NI Chonaola, Mfcheal 6 Donncha agus Caoimhln 6 Conghaile a ghn6thaigh na duaiseanna i gCom6rtas na sean-fhocal :- Caitlin Ni Chualiiin as an Teach Mor Thiar, lndreabhiin, Co. na Gaillimhe a ghnothaigh an mc>r-dhuais £20. Eimear Ni Chonaola, Sidhean, An Spideal, Co. na Gaillimhe -£10. Micheal S. 6 Donncha, Oifig an Phoist; lnis Oirr, Oilean Arainn - £5. Caoimhin 6 Conghaile, Aill-Lfn, An Cnoc, lndreabhin - £3. An tEagarth6ir, "Sa Ghaeltacht", Udaras na Gaeltachta, Na Forbacha, GAi LLIMH. Deanaimid comhbhr6n le baintreach agus le gaolta an Ceann Comhairle, Seosamh 6 Braonain, T.D. a fuair bas le deanaf. Leirigh Seosamh an-suim i bhforbairt na Gaeltachta ina dhail-cheantar i gc6nai, agus sa phictiur thuas feictear e ag 6caid oscailte oifigiuil Snath Ghaeltarra i gCill Chartha i 1979. Ar dheis De go raibh a anam. I - t f'\ln''""'.,.,. ... ~··· -~; ... :~~ '·:",{.!- .. ;,.;.- .... ~ ....... ,.. .. .. ,,.. -~ ... ,., W# - "' •..w::::::;. RIOMHAIREACHT I I gCARNA MAIRE Ni MHORMN 6 Phobal Scoil Ouirna agus Roibeard b hEili, Prioinh-Oide na scoile i mbun oibre ar an riomhaire nua a insealbhaiodh sa scoil le deanai. Bhuaigh an scoil an rioinhaire de thoradh tionscnaimh a rinne na scobiiri, ar thabhacht na riomhaireachta i gC6rsai Oideachais. Gaeltarra Eireann (Udar.is na Gaeltachta anois) a d'eagraigh an tionscnamh i gcoinhar leis an gCom6rtas Forbartha Pobal agus bhi deis ag scoileanna dara-leibheal i gceantar Chonamara agus na· nOilean bheith pfilrteach ann. Ta Peigin nua roghnaithe ins na hOileain! 7 MAIRE Nf MHAOILDHIA ag glacadh craobhaigh de bhlathanna nuabhainte 6 Moira Breathnach a bhi ar an mBord Molt6ireachta a roghnaigh Maire mar "Peigin Leitir Moir 1980" le deanaf. As lnis Treabhair, Co. na Gaillimhe, Maire agus ta si fostaithe mar Fhailteoir in 6stan an Cheathru Rua. MAITH THU A MHiCHiL! LUTHCHLEASAf ligthe lllfar e Micheal 6 Domhnaill, mac le Danny 6 Domhnaill, Bainisteoir suiomh an Udarclis i nDun na nGall. Buachaill se bliana deag e go bhfuil clu agus cclil b ain te amach aige i gcom6rtais "an leim ard". Ball de chumann Luthchleas Anagaire e 6 bunaiodh an Cumann sin i 1977. I mbliana bhuaidh se craobh an Chontae ins an leim ard do bhuachailli faoi 18 agus ina theannta san bhuaidh se com6rtas "an leim ard" i Sraith Chondae Dhun na nGall. I gCom6rtas Nrusiunta na meanscoileanna i mBelfield, Baile Atha Cliath, Ieim Micheal 1.85 meadar (n6 6.03 tr.) agus beidh deis aige an iarracht seo a sharu ar an 24 Lunasa, nuair a bheidh se ag glacadh pairt ins na cluichi ceannais den Omega League. "Nuair a ligean an goile uaidh an gl6r gdsach seo, an ag moladh a bh{onn se n6 ag cdineadh?" FEAR is ea mise nii cloisfir go deo ag bruchtail, mara bhfuil gc1 leis. Ma chloiseann tu a leith8id uaim, bi cinnte gurab e atii arm, nil mo bholg ii chur in iul, ina ghlor nadurtha fein, gur scaoileas siar greim mi-oiriunach bidh eigin, a chuir stro ar choras leoiceallach mo ghoile. Eistim go curamach, Mach, le ooasa mo ch6rsan ins na cursai sea, agus le himtheacht aimsire ta se ar mo chumas a aithint ce aca an gl6racha nea-choitianta iad, n6 an gniith-bhruchtadh a chloistear gach la. lnseann gach pictiur a sceal fein a deirtear. Mar an gceanna, tuigim anois an bruchtadh iithais a bh ionn ann, mar shampla, n6 a mhalairt. Cupla la 6 shin, bhi arm turas a thabhairt ar mo dhochtuir. Bhi pianta am' mharu, laistiar do mo mhuineal agus siar isteach i mo ghuailne. Crampai scribhneoireachta, is d6cha. Leag an dochtuir amach cumasc leighis dam, agus geatsai airithe a bhogfadh mo phianta amach. Agus taim ag fanacht f6s le faoiseamh mar thoradh ar a dh6irle. Faid a bhi me ag fanacht ina sheomra feithimh, # # BRUCHTAIL Gearrsceal le John B. Keane thugas fe ndeara go rai bh ,fear ann a bhi an-neirbhiseach agus corrath6nach. Fear m6r ab ea e go raibh toirt ina chabhaill agus lasadh ina aghaidh. Bhi pian agus fulaing le feiscint ina shuile. Agus bhi blath di mheisciuil go laidir san aer. B'e mo thuairim go raibh dha ghloine fuisci t6gtha aige, agus piunt, n6 piunt go leith, p6rtair lena chois. Ni haon chuis ionadh a leitheid sin. Teastaionn cunamh an bhuideil uatha sud a bhionn ag tabhairt aghaidh ar sheomra feithimh an dochtura agus bosca faoistine an tsagairt. Chualas-sa braithre airithe ii mholadh don bpobal uair, le linn misiuin, braon reasunta di a bhlas mar ullmhuchan d'fhaoistin mhaith. BRUCHT GLORACH Sarar fhagas mo chara, scaoil se uaidh brucht gl6rach, ceannscaoi lte, neachean nsaithe. B'fhuirist a aithint gurbh galar n6 laige eigin ina ghoile fe ndear e sea. Ach ce acu de sna milte , aicld a loinn ionn fenar mbeilteanna ba bhun leis? Ceist chasta don dochtur bocht, mar bailionn formh6r ar bpianta sa ghoile, n6 i gcniimh an drama. An cloigeann leis, sin ait eile go mbail ionn gach saghas easlainte ann. Go mormh6r ma's duine ata i gceist gur at a cheann do reir mar d'eirigh leis sa tsaol. Ceann-at n6 mustar a tugtar ar an ngalar sea, agus ta se bunaithe ar ardn6sacht agus m6rchuis. Agus nil leigheas le fail air, go nuige seo, ach go hiiirithe. Is m6 is d iol trua a leitheid na dial ciiinte. Deinim amach gur cruachas don bpobal a leitheid, mar bionn ga le tuiscint agus foidhne i leith an othair bhoicht. Laige intinne i gc6nai is cuis leis an ngalar sea na hiirdn6sachta, agus mar sin, muna mbeannaionn a leitheid de dhuine duit ar an sriiid, cuimhnigh go bhfuil ga le tuiscint agus carthannacht uait. PRAIRIE AN CHOI RP Ach chun filleadh ar an mb6thar a fhagas. Ta droim an duine chomh fairsing sin go nglaodhaim prairie an choirp air, marab ionann agus an 6rd6g, mar shampla, n6 an lorga. Glaodhaim an pampas (an pampaf) ar an mbolg - nil se chomh fairsing leis an ndroim, ach ta reimse maith ann mar sin fein. Sin i an chuis gur deacair leis an ndochtuir pianta a aimsiu in sna limisteiri m6ra sin. Ta an oiread sin locht agus macall a d'fheadfadh bheith ceilte istigh ionnta, agus ta an meid sin misteir agus run ag baint lea, gurbh mhisniuil an dochtuir e a thabharfadh iarracht ar iad a chur sios go mion agus go cruinn. Is m6 nii leath an choirp droim an fhir fasta, agus is minic gur m6 f6s a bholg. Mar sin, ma's mian leat teastas dochtura a fhail, d'fhonn cupla la a chaitheamh i dTrii Li n6 Puck n6 riisanna Lias Tuathail, biodh do phian sa droim n6 sa ghoile. Biodh se ina phian reatha. Na bi r6-chruinn a gheobhair do leisceoir Iota. aimsiu, agus theastas, a DOCHTUIR Ta focail ann a ritheann le cois a cheile, mar glun agus loingeiin, muineal agus claon, sa,il chnis (dandruff) agus malai. Fan uatha. lonaid r6-theoranta is ea iad. Nil dothain sli don sleas-cheim. Nil dochtuir ann, is cuma chomh gear nii •chomh eirim'iuil e, na cloifidh fairsinge al' droma agus an ghoile e. Agus ma chruadhann ar an gcailligh, feadann tu rith go dti an phian reatha. Agus nil ach dhii ait ann go bhfuil sli iontu don phian reatha - an droim agus an ghoile. Mas castar dochtuir r6-choinsiasach ort, is e an plean is fearr atii fiigtha agat, na do lamh a shineadh siar thar do ghualainn i dtreo an drama. Ma lorgaionn se eolas nios cruinne, lig art na sinfidh do lamh niosa shia siar. Ma aimsionn se puinnti airithe lena mheireanna rein, nii bi r6-dheimhinitheach agus lig ort na feadarais. DEA-BHEAS Ach caithfidl) me filleadh ar cheist sea an bhruchtail. Thosnaios leis an abhar sea agus caithfidh me cloi leis. Mas ffor d6ibh siud a fhilleann 6n Araib, an-dhea bheas is ea e bruchtail a dheanamh tar eis ooile, ins na tiortha tea sin. Cuireann se seo in iul d'fhear a' ti gur baineadh siisamh as a chuid flaithiulachta. Nochtann an ghoile tein a aigne, re mar a dearfii. Da liiidre e an gl6r is ea is aoirde e an moladh. Ma scaoiltear sraith brucht, gheofar cuireadh aris. Ach ceist agam art. Nuair a ligeann an goile uaidh an gl6r gasach sea, an ag moladh a bhionn se n6 ag caineadh? Deir na hArabaigh, "Is brucht brucht, agus sin sin." Cinnte is ffor gur nochtadh smaointe an ghoile e an brucht, ach n'fheadar einne, chun na Hrinne a ra, an focal molta e n6 a mhalairt. Mar sin, cuirim 6s comhair an phobail anois, don chead uair, c6ras nua a leire6idh go cinnte bri gach bruchta. Teast6idh gleas nua uaim ar an deanamh sea. Computer beag, agus e bheith suite i lar ghnath-theileaf6in, idir an ooal agus an cluas. Annsan da dtarl6dh go raibh pian i do ghoile, d'ard6f~ an teileaf6n 6n leaba, d'eisteofii leis na pipeanna agus an blipeanna, agus annsan scaoilfea le fuinneamh brucht gro ( isteach sa ghleas. Glacann an gleas leis an ngl6r agus tosnaionn gnathchursa na hoibre, mar is gnathach leis an computer. Bionn moill bheag ann faid a dheineann an gleas mionscrudu agus iniuchadh ar gach gne den sceal ata fena bhraid. Ar deireadh tagann an freagra, i bhfocail glan simpli focail a thuigfeadh leanbh. Go mall agus go meaite tugann an computer a bhreith. B'fheidir go ndearfadh se, ,"Na hith iniuin, a sheana rud salach. Taim marbh acu." N6 b'fheidir, "Taim Ian de cheol. Na himigh on mbia simpli." An saghas a bhionn ag slimeail, agus a bhionn ar cealachan mar mhaithe lena fig iu ir. tharl6cth na beadh freagra r6-shibhialta le fail aici. Tog bean ata ag seachaint bidh mheith, agus na hitheann ach caireidi, leitis, brioscai speisialta agus a leitheidi. Chloisfea a brucht lag, uisciuil a scrudu ag an computer, agus ansin an gleas ag f6gairt go mifhoidhneach "In ainm an diabhail, cathain a ch ifead cupla slisne maith baguin, n6 ooile maith pratai? " COMPUTER On dtaobh eile de, d'fheadfadh bean a bheith ann a· bheadh r6-cheanuil ar a cuid bidh, agus nuair a chuirfeadh si sin a brucht sa ghleas, go mbeadh an oiread sin strus agus str6 air go dteipfeadh ar na meaisini laga leocaileacha atii istigh ann. Chloisfea annsan gach saghas geonail agus guairneiiin agus rothlu, agus ch ifea pleascanna agus deatach agus d6, agus thuigfea annsan gur shiiraigh an brucht saibhir beathaithe seo an computer bocht. Bheadh freagra neaghnathach le clos nuair a bheadh bruchtail neaghniithach le hiniucadh. Mar shampla: "Mhairbh an saird in deiridh me," n6 "Ith breis cucamar (Cucumber)". Thabharfadh an gleas sea scrudaithe na mbrucht an-sh61as don bpobal agus an-aoibhneas don ngoile. Agus thabharfai le fios duinn, go hoifigiuil, cad iad ·na saghsanna bidh agus di a thug ainnis agus d61iis don gcine daonna go nuige sea. •