Gaeltacht, 18 Bealtaine 1973

Thiar i nGieann Ceo llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!!lllllllllllllllllll le Tadhg () Rabhartai8h UIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIDIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIl!llllllll! Bhi craos tine thios ag Triona, ag gabhail isteach d6, agus a shuipear brachain choirce reidh fana choinoe ar an bhac. Bhi si fein agus an tseanbhean ag cur dornan miot6g agus stocai garbha i mbeairtin; 6ir Oiche Nollag M6r a bheadh ann an oiche arna mharach, agus bhi Triona ag gabhail go Baile na Si ar maidin leis an bheairtin seo agus le dornan uibheacha go bhfaigheadh si cuig n6 se de scillingeacha orthu a chuirfeadh thart an Nollaig d6ibh chomh maith is thiocfadh Ieo. "Aithnim ort," .~ sa an tseanbhean, "oar eirigh go r6mhaith leat." Shuigh se isteach os cionn na tine, agus d'inis se a sceal d6ibh. Nuair a bhi deireadh inste aige chuaigh Triona chuig an drisiur, agus thainig si chuige leis an deich is da phunt d'airgead gheal. . "Na gasuir," ar sise, "a shaothraigh seo, gan fhios don iomlan againn. Nach trua go gcaithfidh se a ghabhail ar ais i bp6ca Mhic Alastair, i ndiaidhar fhulaing siad a bhaint de!" Nior labhair se focal lei. Ach d'amharc se trasna ar an tseanbhean agus tocht air. "Ta Dia laidir, a Ghrainne,'' ar seisean. "Ta Se thuas go f6ill !" ar sise. OfCHE NOLLAG M6R D'eirigh an ghrian go pleisiUrtha as cui Shliabh an Iarainn maidin la arna mharach, agus thosaigh si a bhaint cuid den ghoimh as aer an tsiocain agus an tsneachta. Bhi toit ag eiri in airde go caol direach as simleiri ar fud an ghleanna, agus chluinfea coiligh ag freagairt a cheile i bhfad uait sa chiunas. Nuair a bhi an bricfeasta thart agus timireacht na maidine deanta ag Triona Nic Giolla De, thosaigh si a dheanamh reidh le ghabhail amach trasna an Bhradshleibhe go Baile na Si. Chuir Peadar agus Feargal ina gceann go mbeadh siad lei, agus bhi siadsan, fosta, a gc6iriu fein sna brat6ga eadaigh ab fhearr a bhi acu. Cultacha Minin bhrocaigh a chaith siad orthu; cultacha a raibh corrphaiste orthu, agus iad acu chomh fada sin go raibh siad i bhfad r6bheag d6ibh. Ni raibh ag aon fhear acu ach aon pheire amhain br6g, br6ga troma a raibh tairni iontu agus cruite orthu. An Greasai Rua a rinne iad d6ibh tamall maith roimhe sin; agus ha mhinic ab eigean d6 lorg a laimhe a fhagail orthu idir an da am, lena gcoinneail i gceaim a cheile d6ibh a fhad is a thiocfadh leis. D'ealaigh Triona anuas as an tseomra, agus i coirithe ina boinead agus ina cl6ca gorm. Bhi a folt cn6dhonn ag titim go healaionta idir a slinneain, agus bhi ribin ceangailte air aici fa cMI a muinil. Thug Feargal fa deara go raibh na br6ga a bhi uirthi chomh caite agus narbh fhiu deisiu a chur orthu. Bhi an Greasai Rua iontach dea-lamhach, cinnte; ach ni thiocfadh leis mioruilti a dheanamh. Bhi Una sa chluid agus pus uirthi cionn is nach ligfi Ieo chun an bhaile mh6ir i. '"Thaisce," arsa an tseanbhean, "cad e a bheifea thusa a dheanamh amach trasna an Bhradshleibhe a leitheid de la? Chaillfi tM, a pheata!" "Ni chaillfi, maise!" arsa Una, agus i de ch6ir a bheith ag gol. Chuaigh Peadar a ghairi fUithi. :Uhearc Feargal uirthi ina sui go huaigneach i gcuma sa chluid, a lamb bheag faoina smig aici, a gruaig ag titim fana suile agus i ag amharc isteach i gcroi na tine. Thainig trua aige di. Bhuail tallann feile e, agus scairt se sios chu~ an tseomra uirthi. Nuair a thainig si anios ar ais, bhi bono se pingne ina Iaimh aici, agus aoibh ar a suile. "Dheamhan i bhfad a mhair an tallann don pheata!" arsa Peadar, go scigiuil. . "Bi thusa i do thost, a Pheadair na sui dubh. Nil a fhios agat cad e ata Feargal ag gabhail a cheannach domsa!" "Trumpa, creidim," arsa Peadar. "Sin n6 fideog stain. Is i a d'fh6ireadh duit, a ghiodr6g bheag." "An ag deanamh ata tU go n-inseoidh me duit e? Mas ea, is m6r an dearmad ata ort, a Pheadairin!" "Sin an d6igh, 'Una," arsa Feargal. "Na tabhair eolas ar bith don bhoc sin." "Maise, gur mheanar don triur agaibh," arsa an sean- · duine, "da bhfagadh an Ri i gc6nai chomh saor 6 bhuaireamh sibh is ata sibh fa lathair." "D'imigh muid !" arsa Triona. "Abair 'Ip ainm De'," arsa an tseadbhean, ag croitheadh an uisce choisricthe orthu. "Faoi choimirce De sibh!" "Ta gn6 agamsa isteach chuig fear na mar6ige," arsa Feargal; nuair a thainig siad de dheas do theach Eoin an Droichid. "Ma ti cupla pingin le cur amu agat," arsa Triona, "nach fearr duit fanacht go dte tu chun an bhaile mh6ir?" "Nil mise ag gabhail a chur a dhath amu,;' arsa Feargal, agus e ag coradh isteach i dteach Eoin. Bhi p6ilin as Baile na Si istigh ag comhra trasna an chuntair le hEoin. Ni fhaca Feargal a leitheid d;aoibh ar Eoin le fada. Bhi a mhar6g leagtha isteach ar an chuntar aige, a dM hiimh ina ph6cai aige, agus an dughreann a dheanamh aie;e leis an nh6illn. Rhl " " nir.... ~ ~; ........ l.l.n:. n:- AR LEANSTAN an gas(Jr foighid mheasartha sular dhUirt se go muinte go raibh deifir air. Thug Eoin amharc air, agus ha mhillteanach an difear a bhi idir an ghnuis a chuir se air fein an uair sin agus an ghnuis shuailceach a bhi air ag!!s e ag comhra Jeis an ph6ilin. "An iad na caoirigh ata leat?" ar seisean, go grusach. "Nil caoirigh ar bith liom," arsa an gasur. "Agus cad e an diabhal.ata de dhith ort?" arsa Eoin. "'Bhfuil dochar fiafrai diot," arsa an gasur, go socair, ''cad e an mh6id fiach ata agat ar m'athair m6r?'' "Seacht bpunt agus naoi bpingne." "Bhuel, seo duit leathghine ina thus," arsa an-gasur, ag fagail ceithre leathchor6in ar an chuntar. Nior fagadh focal san fhear eile ar feadh n6imeid. D'fhag se an t-airgead i leataobh. "Ce leis ar dhiol sibh na caoirigh?" ar seisean, agus e mar nach mbeadh a fhios aige ce acu ha ch6ir d6 labhairt go caoin n6 coinne>iil leis an ghl6r ghrusach. "Nior dhiol muid ar chor ar bith iad," arsa an gasur; "agus ni dhiolfaidh, le cuidiu an Ri.. B'fheidir gur cupla ceann eile a cheann6imis amach ansev. Ta mise ag gabhail chun an mhianaigh i ndiaidh na Nollag, agus feachfaidh me leis na fiacha sin a ghlanadh, de reir a cheile, ina dhiaidh sin." "Bhuel, thainig se de mhitheas do dhuine eigin iad a ghlan~dh," arsa Eoin. Ach nior chuala Feargal e. Bhi se ar shiulleis amach. "Biodh sin ag giolla na sUI dearg!" ar seisean leis fein, agus e ag tarraingt ar an bheirt a bhi ag fanacht leis ag an droichead. "Cad e an bronntanas Nollag a thug Eoin duit?" arsa Triona, agus iad ag coradh suas an bealach a bhi ag gabhail in eadan na mala 6n .Droichead, agus amach trid bhearna sa Bhradshliabh-bearna uaigneach a dtugtai Log an Chuilinn uirthi. · "Mise a bhi ag tabhairt d6san, dar Iiom. Biodh geall go ndearna mise stangaire ar d6igh de ghiolla na sui dearg an iarraidh seo. Nior fagadh aon fh<?cal aige ach oiread le balbhan nuair a d'fbag me mo leathghine sios ar an chuntar aige. Is fada e ag tabhairt masla chainte domsa; ach geall– aimse daoibhse go bhfuil deireadh aige leis, ma fhagann an Ri an tslainte agamsa. Ta deireadh againne le bheith ag fail a dhath ar cairde 6n bhoc sin. Ma thig liomsa, ni bheidh a oiread le pingin rua aige orainn bliain 6 inniu. Le cuidiu an Ri beimid abalta ghabhail amach is isteach ina sheansiopa agus muid glan ar neamhthuilleamai leis." TMinig aoibh an ghaire ar Thriona. "Creidim," ar sise, "go dtig liomsa stad den chniotail seo feasta." "Stadfaidh tu de chuid di, ar scor ar bith," ar seisean. "Ta tu de ch6ir a bheith den tsaol ag deanamh na miot6g sin agus na stocai sin, agus gan tu ag fail a dhath is fiu ar shon do chuid oibre." Rinne si gaire faoi an iarraidh seo. "Go ndearca Dia ar do chiall, a dhearthair," ar sise. "Nach bhfuil a tbios agat nach mbeadh beo ormsa mura mbeinn ag deanamh ruda eigin?" "Ni bheidh tu i do shui i ndiaidh an mheau oiche, ag obair de ch6ir a bheith in aisce don tseanchailleach sin an tsnatha ar scor ar bith. Ta tu fada go leor do do chaitheamh fein ag iarraidh greim a choinneail linn." "Ta tu i do dhuine ghreannmhar inniu, a dhearthair," ar sise. "Caithfidh se gur ramhailli na Nollag ata ag teacht ort!" Rinne an triur acu racht gairi faoi sin. Seanbhaile beag falsa i gcwna a bhi i mBaile na Si, an la ab fhearr a bhi se riamh. Moll tithe caite i gceann a cheile go hamscai, istigh i log ghruama; sraid chung ag teacht anuas mala amhain agus suas mala elle; eaglais Chaitliceach ar an ard thoir agus eaglais Phrotastunach ar an ard thiar. Bhi ,scata maith fan bhaile mh6r agus, ce gurbh fhuar an la e, bhi siad uilig go gleoireiseach agus iad amach agus isteach ag ceannach a gcuid nithe beaga fa choinne na Nollag. Bhi miknach6iri as Gleann Ceo ann, 6ir cuireadh deireadh leis an obair fan mhianach ag an mhean lae an la sin. Ba e '1each an Cboirneil an siopa ba mh6 ar an bhaile, agus b'imn ha ghnach le Triona a ghabhail le bunus a gn6thai. Ba bheag rud da mbiodh de dhith ar dhuine nach raibh le fail i dTeach an Choimeil. Agus blii an teach ceanna ag cur thairis le daoine an trathn6na seo, agus bhi corr– dhiUlach ann a raibh fonn brea cainte 11ir thall fa thaobh na mbairilli agus na mbuideal. "H.gfaidh mise mo.bhascaed uibheacha istigh anseo," arsa Triona, "agus rachaidh me suas chuig bean an tsnatha leis an bheairtin seo." "Dean," arsa Feargal, "agus ni bhogfaimidne amach as seo go dtaBa tu ar ais." "C6 mhead ata anois againn?" arsa Peadar, nuair a d'imigh si. "Ta an seacht agus da phunt anseo agam go f6ill, a mhic." "M'anam gur brea an chrag i! Cad e cheann6imid, do bharwl?" "Sula ndeanaimid a dhath eile, mholfainnse pcfue de bhr6ga isle a cheannach do Thriona fa choinne an Domh– naigh; agus peire de bhr6ga arda a cheannach d'Una bhocht _ L'L.t""- -!1 - 1- .lL- - - - - - ! - L 4--!..1 - - --------1- ! -•.L .. !.-...L! ,.._..1 "Is cuma ce leis an t-airgead," arsa Peadar, "~ann6imid na br6ga; agus cad e fa pheire slipear do Mh6rai? Bionn si i gc6nai a ra go mbionn a cosa tuirseach sna br6ga Iaidre ud ata uirthi." "Is fior duit!" arsa Feargal. "Siuilleat, n6 beidh Triona sa mhullach orainn sula raibh a leath seo deanta againn." Ce bhi ag cuJ?,tar na mbr6g ach an Maistreas. Ar nd6igh, b'eigean d6ibh inse di cad e bhi siad ag gabhail a cheannach; 6ir bhi an Maistreas c6ir mar bheadh mathair ann ag iomlan a cuid scolairi, agus ha bheag rud a choinniodh siad ceilte uirthi. Thogh si dha ph6ire do na girseacha a mbeadh caitheamh agus gahintas iontu, agus ha s6cUlach an peire slipear a thogh si don tseanbhean. Lena chois sin, b'eigean do gach aon fhear acu scilling a ghlacadh uaithi. "6 casadh orm ar an bhaile mh6r sibh," ar sise, "Oiche Nollag M6r!" "Cad e ha ch6ir dUinn a thabhairt chuig an tseanduine?" arsa Peadar, agus an bheirt ag breathnu thart trid an tsiopa. "Sin an cheist a bhi me fein ag iai:raidh a fhuascailt," arsa Feargal. "Nar fhead muid piopa adhmaid a thabhairt.chuige agus scian ph6ca? Ta. an heal d6ite as ag an tseandUd6g lid; agus thug me fa deara e ag baint giotai da chuid tobac lena ionga corruair." "Dheamhan go bhfuil an fhirinne agat! Agus bhearfaimi~ giota tobac chuige, agus clar don phiopa. Cad e dearfa fa bhraon beag biotaille a thabhairt chuig an bheirt acu? Oiche Nollag ata ann!" "Bhearfaimid naigin chucu-sin g1oine an duine." Bhi deireadh na nithe seo ceannaithe acu an uair a thainig Triona chucu. Thug siad isteach i seomra bheag 6lachain i, gur theigh an trilir acu iad fein ag an tine agus gur ith siad brioscai agus milseain agus ceapairi arain choirce a thug Triona lei as an bhaile. Foscladh na beairtini agus tais– peanadh a raibh iontu di, agus bhi si chomh huaibhreach le paiste fana cuid br6g iseal. "Agus anois," ar sise, nuair a bhi deireadh canta acu fa · na bronntanais, "cad e a fuair sibh daoibh fein?" Ni raibh a dhath de dhith orthu, duirt siad, go· ceann tamaill eile. Choinnigh gach aon fhear acu loothchor6in d6 fein, le cois na scillinge an duine a fuair siad 6n Mhaistreas. Agus i ndiaidh an iomlain, bhi punt den airgead fagtha acu le tabhairt do Thriona le cur leis na scillingeacha a bhi aici fein. B'aicise ab fhearr a fhios, duirt siad, cad e ba cheart a dheanamlf leis. Bheadh si in inmhe nithe beaga go leor a thabhairt chun an bhaile lei a chuirfeadh pleisiur ar an tseanpheire, agus orthu uilig. - Ni fhaca siad a leitheid d'aoibhneas ar Thriona le fada an la. Agus ba leor leo sin mar luach saothair. "Is sibh an bheirt ghasur is fearr in Eirinn," ar sise. "Beidh Nollaig chomh suairc againn is bheas ag aon duine i nGleann Ceo." . "D'ainneoin Mhic Alastair agus Eoin an Droichid !" arsa Feargal. Leis sin, go direach, ce a shiuil isteach chucu ach Seimin Ban agus 6ganach ard fionn a raibh aoibh an ghaire air agus coisceim fhada leis. Bhi Seimin leathshllgach. · "Maise an i seo an ait a bhfuil tu, a Thriona Nic Ghiolla De!" ar ;eisean. "Agus oar fheice me ach Dia gurb iad seo ~~ ph6ire tarraingteoiri-an peire mianach6iri is fe~rr a bheas agat go f6ill, a Mhic Alastair. Agus chan a ~otd na a fhuadach a dheanfadh an bheirt cheanna, da bhfatgheadh siad a Ieitheid de chlu. N6 ta mise ag inse duitse, a dhuine uasail, go bhfuil athair m6r ag an pheire gasur _sin, agus, nuair a bhi se i mblath a shaoil, dheamhan fear t nGleann Ceo, na i ngleann ar bith eile ach oiread leis sin, a b?l inchurtha leis i gceann pioc6ide. Sin anois agat Conchur M6r Mac Giolla De!" "Arbh fheidir," arsa an fear eile, "gurbh e sin an Mac Giolla De a bhi ar Inis Colman areir?" Bale Triona a labhair se; agus da mbeadh se ina mhac mile uair ag Mac Alastair, dar lei, ha dhoiligh d'aon duine gan duil a bheith aige ann. "Ba e a bhi ann a dhuine uasail," ar sise. "Ta eagla orm,': ar seisean, "nach bhfuil abhar ar bith aige bheith r6bhuioch do m'athair. Ach ta duil agam nach bhfuil olc ar bith aige domsa. Bionn daoine aosta aingioch, ta a fhios agaibh, agus nil neart ar bith agamsa ar na rudai a ni m'athair." 'Rinne se gaire soineanta, agus chaith se e fein ar st61 a bhi de ch6ir na tine. "C'ainm a bheir siad ort, a chailln 6g?" ar seisean. "Triona, a dhuine uasail," ar sise, agus b'eigean di gaire a dheanamh leis, mar dheanfadh si le duine a mbeadh sean- aithne aici air. ' "Bhuel, a Thriona," ar seisean, "6 tharla gur casadh i gcuideachta a cheile sinn Oiche Nollag M6r _thall, ~thfimid slainte a cheile a 61, le taispeaint nach bhfuil easeatrdeas ar bith eadrainn. Anois, na bi ag foscladh do bheil le mo dhiUltU, n6 dearfaidh me, cinnte, go bhfuil an t-olc istigh agat dom." Ni thiocfadh le haon duine an t-6ganach seo a dhiultu. Sciurd se amach chun an tsiopa, agus charbh fhada amuigh e gur phill se agus tniidire 16dailte leis. Bhi gloini uisce bheatha ar an tniidire sin, gloini fiona, buideil de liomanaid, brioscai, miJ.seain agus Ulla. "Bhearfainn mil bheach agus mead mar bhia duit, a phlUirin na mban donn 6g," ar seisean, agus e as sineadh gloine den fhion chuig Triona. "Biodh geall nar chuala tu an f'_aTnhr&n ~in ri!.lrn.h i nf":.l,...!:ann r~ ~ 'T'hMnnA 'N'i~