Sonraí an Agallaimh

Ainm:	Donnchadh Ó Colla
Áit Chónaithe:	An Cheathrú Cheanainn, An Fál Carrach, Cloch Cheann Fhaola.
Áit Dúchais:	Inis Bó Finne

Dáta

Bailitheoir

sdgsdg

30/05/2007

Dónall Dinny Ó Gallachóir

23/02/2006

Dónall Dinny Ó Gallachóir

28/02/2006

Dónall Dinny Ó Gallachóir

08/05/2006

Dónall Dinny Ó Gallachóir

**Catagóir: An Duine**
Fochatagóir	Cur Síos
Reiligí Áitiúla	Ní raibh mórán reiligí ann ag an am, marbhfháisc an t-ainm a bhíodh ar an éadach a bhíodh ar an chorp. Bhí áit i Machaire Uí Rabhartaigh a chuirtí na coirp sa ghaineamh go dtí go mbíodh an lá maith agus iad ábalta na coirp a thabhairt isteach chuig an oileán. Bhí áit eile i nDroim na Tinne a dhéanadh siad na coirp a chur ann fosta. Thart fá 40 bliain ó shin, i dTóraí, bhí an fharraige ag tochailt isteach faoin talamh agus bhí na cnámha á dtabhairt amach. Dúradh go raibh corp ann fosta a bhí mar an gcéanna leis an lá a cuireadh sa talamh don chéad lá ariamh é. Thóg siad cró os a chionn.
An Óige agus Aois	Tógadh thall i Meiriceá é agus tugadh anall chuig an oileán é. Chuaigh sé go Machaire Rabhartaigh ansin le freastal ar an scoil, bhí scoil úr ann nach raibh foscailte ach seachtain nó coicís nuair a tháinig seisean amach ón oileán, cur síos ar an scoil. Bhí seanscoil acu roimhe sin le seomra amháin. Scéal faoi fhear agus a nia as Machaire Rabhartaigh a raibh beithíoch agus carr acu. Bhí siad ag tarraingt ar áit ar a dtugtaí Poll an Raithnigh, míle ón scoil. Ag tarraingt anuas clocha. TÁ BRISEADH SA TÉIP ANSEO, TÁ PÍOSA MEASARTHA DEN SCÉAL CAILLTE. Bhí siad ag obair do chonraitheoir ach sa deireadh thiar thall, ní bhfuair siad airgead ar bith.

**Catagóir: An Ealaín Bhéil**
Fochatagóir	Cur Síos
Logainmneacha	Seanchas ainm 'Inis Bó Finne'. Tá ceangal idir Inis Bó Finne i gConnacht agus an ceann seo le Naomh Colmán ag taisteal ó cheann go ceann. Tá scoilteanna sa talamh agus deirtear go raibh na haithreacha naofa as an Ardaí ann la amháin ar saoire agus gur leigh siad aifreann ann, chuir na daoine clocha thart air agus anois tá sean altóir ann. Tá scéalta difriúla faoin áit seo, altóir nó áit folaigh do na sagairt i rith am na bpéindlíthe, tá áit coimhéadta ann. Tá áit eile ar a dtugtar Scoilt na gColmán, measann Dinny gur ainmníodh seo i diaidh Naomh Colmán, gur seo an áit a dtagtaí Naomh Colmán chun tíre. Toibreacha an oileáin. Tréan uisce sna toibreacha. Tá loch mór thíos fúthu. Scéal fosta faoin dóigh a bhfuair an t-oileán a ainm ó chreig. Deir sé fosta gur bó an sean-ainm ar inis.
Logainmneacha	Logainmneacha, Inis Bó Finne. Tá míniú ar chuid acu le cois scéalta beaga a bhaineann le cuid acu fosta – Barr an Ghoib, Cúl na Leic, Tobar Mhuiris, Tobar an Bhrí, Tobar Sheáin Óig, Na Carr Dhonnchaidh, Tóin an tSean tSochaí, An Garra Bán, An Staca Bán, Leac na Mónadh, Scoilt na gCoirín, Scoilt na hAltóra (altóir le linn am na bpéindlíthe), Scoilt na gColmán, Scoilt na Seangán, Scoilt an Ghearráin Mhóir (tá tobar ag a thaobh ina bhfuil boinn), Scoilt Bun an Chlaí, Scoilt an Mhairnéalaigh, Scoilt na Bó (thit bó síos ann), Scoilt Phaidí, Scoilt na Muiríní.
Logainmneacha	Logainmneacha – Scoilt an Duilisc Bhig. Tá tinne óir ina luí amuigh ón chósta faoin ghaineamh fosta, thit sé ó bhád na Sasanach agus iad ag tabhairt an óir amach chuig bád eile. Tobar Cheann na Trá, tá an tobar thíos sna clocha. Tá an trá ansin fosta agus na hainmneacha atá orthu sin – Ceann Thoir den Trá, Lár na Trá agus an Ceann Thiar. Tá an dá 'Cheann' sábháilte ach tá Lár na Trá iontach contúirteach. Creig Mhór Ceann an Trá ar an taobh thoir den trá. Briseadh soitheach éadaigh ar an chreig sin uair amháin. Fuair muintir an oileáin rópa leis na seoltóirí a thabhairt chun tíre ach bádh gasúr beag 12 bhliana d’aois a thit de dhroim an chaptaein agus é á iompair chun tíre. Cuireadh an gasúr beag ar an oileán. Droim na Trá – tá 3 chorp curtha ansin ó bhád a tháinig isteach i gceann de na Scoilteanna. Ba as an Bhreatain Bheag iad. Tá áit eile le cúpla ainm, Casán an Bháid ach dar le seanfhear a bhí ar an oileán gur Casán an Bháis nó Casán na gCorp a bhí air as siocair na ndaoine uilig a bhí á gcur uair amháin ar an oileán (muintir na tíre ina measc).

**Catagóir: An Nádúr**
Fochatagóir	Cur Síos
Oileáin	Tháinig Dinny amach go Machaire Rabhartaigh le dul ar scoil. Cur síos ar an lá ar fhág sé an t-oileán le teacht amach. Bhí sé ag stopadh i dteach in aice na scoile agus bhí cumha iontach air i ndiaidh an bhaile. Bhí dhá oide sa scoil, Seán Mór Hanraí as Gaoth Dobhair nó Croithlí agus Nóra Ní Earcáin as Gort an Choirce. Fear an oileáin a thugtaí ar Dinny. Cur síos ar a chuid ama ar scoil.
Oileáin	Socrú ar an oileán agus roinnt an talaimh: Ochtar de chlann Uí Cholla an chéad dream a shocraigh blianta ina dhiaidh sin agus bhí duine dá mhuintir féin ann, as Mín na Cuinge, agus roinneadh an talamh idir ochtar acu. Ar dhroim bheithígh a chuaigh siad isteach. Iascaireacht is mó a bhíodh acu ach ní raibh mórán eolais acu ar an cheird ar dtús. D’fhoghlaim siad de réir a chéile.
Oileáin	Bhí a lán timpistí ar an oileán, scéal faoi theaghlach ón taobh thoir den oileán a chuaigh amach agus bádh an t-iomlán, thart fá 1929. An t-eolas a bhí ag an sagart faoin timpiste. Stócach beag acu a bhí beo tamall ach a raibh gearradh mór ar a chos aige agus fuair sé bás ina dhiaidh sin. Scéal eile, faoi bhád a bhí amuigh ag iascairacht brádáin le beirt deartháireacha agus beirt chol ceathrair air agus a scoilteadh ina dhá leath le bád de chuid na Sasanach. Fuair siad uilig bás seachas fear amháin, tógadh sa deireadh é. Colceathar de chuid Dinny, Pádraig Ó Colla a bhí ann. Tógadh go Port Rois é.
Oileáin	An dóigh a leagtar an t-oileán amach ó thaobh creaga agus cloch de. Na scoilteanna agus na clocha. Nádúr an talaimh. Féar glas uilig gan cnoic, talamh iontach maith. Cosúil leis an Íoslainn. Tá trá mhór ann agus thig siúl trasna na trá go tír mór. Bhíodh siad ábalta beithígh a thabhairt trasna roimhe seo ach cailleadh cúpla fear á dhéanamh sin, scéal faoi fhear acu.
Oileáin	A chuimhní ar bhaint na ceilpe ar an oileán.
Oileáin	In am an chogaidh bhíodh a lán lastaí/airteagail ag dul isteach chun an oileáin ó bháid. Scéalta faoi sin, uair a chuaigh lasta rum isteach agus scéal eile faoi mhianach talúin a phléasc ach nár maraíodh duine ar bith. Bhí mianach talúin eile fosta amuigh ar an fharraige a tháinig chun talaimh. Fuarthas an sagart le paidir a rá agus d'imigh sé soir leis an tsruth sular tháinig sé i dtír, amach ó na tithe.
Oileáin	Rudaí stairiúla faoin oileán: Fuarthas rudaí ar an oileán a thaispeáin go raibh daoine ina gcónaí ar an oileán roimhe: snáthaidí déanta as cnámh, cupáin bheaga as cloch, sligeáin, bró as cloch eibhir. Tá báltaí iarainn ina luí ar an oileán fosta a scaoil na Sasanaigh, a bhí i mbád amuigh ar an fharraige, isteach ar mhuintir an oileáin mar spórt. Tá triúr acu ann. Tháinig mianach isteach ar an taobh thoir den oileán fosta sna scoilteanna i 'Scoilt an Chládaigh Fhuil / Aoil ?', bhí na daoine á choinneáil amuigh le maidí go dtí gur aithin siad cad é a bhí ann, ansin rith siad ar shiúl. Phléasc sé an tráthnóna sin ach níor déanadh scrios mór den oileán ach briseadh rudaí istigh ar an tír mór. Chroith sé achan teach ar an oileán agus briseadh cuid mhór rudaí. Phléasc sé poll mór sa talamh. Bhí mianach maighnéadach ann ina dhiaidh sin, cosúil le currach leis an béal buailte faoi, bhí sé sin iontach cóngarach do na tithe. Chuaigh siad chuig an sagart. Tháinig siad i dtír fosta ach amach ó na daoine.

**Catagóir: Stairsheanchas**
Fochatagóir	Cur Síos
Daoine Aitheanta go hÁitiúil	Scéal ó sheanbhean ar an oileán faoi 'Maolmhuire an Bhata Bhuí', fear a luadh i leabharthaí staire, tugadh bata mar bhronntanas ó rialtas Shasana. Oileán Uí Bhaoill. Scéal eile uaithi faoi bhád a tháinig isteach ar an trá agus gan a dhath uirthi ach pónaithe. Scéal eile faoi bhád a chuaigh go tóin poill agus bhí lucht óir uirthi. B'fhéidir gur bád de chuid an Armada a bhí ann. Ní bhfuarthas ór ariamh uaithi ach tá cloch ann a dtugann muintir an oileáin Cloch an Óir air.
Imeachtaí Áitiúla Eile	Scéalta faoi thimpistí a tharla de chuid den mhuintir óg a raibh aithne aige orthu. Buaileadh duine le carr agus scéal eile faoi stócach beag a cuireadh ar thine, caitheadh gásailín air. Scéal faoi fhear eile a chuaigh suas ar thraein le sioc a ghoid agus maraíodh é leis an leictreachas. Scéal eile faoi lá a raibh sé féin, a dheartháir agus cara leo sa pháirc. Thosaigh dream eile ag caitheamh cloch orthu. An dóigh ar thug sé orthu stopadh.
Imirce	Ag teacht ar ais 'na bhaile as Meiriceá, 29 Meitheamh 1938. A chuimhní ar Mheiriceá a fhágáil, ag amharc ar ais ar ché Nua-Eabhraic agus an bád ag tarraingt amach. Bhí aimisir chiúin ann. Casadh an ‘Queen Mary’ orthu agus iad ag teacht anall. Eachtra a tharla dó ar an bhád le fear a casadh air a choinnigh greim air amach os cionn an uisce. Seachtain a ghlac an turas go Moville agus ansin go Doire. Fuair siad an bus go Gort an Choirce ansin. B’éigean daofa fanacht ar tír mór cúpla lá sula raibh siad ábalta dul chuig an oileán. A chuimhní ar na daoine a casadh air agus a chéad radharc den oileán. A dhaoine muinteartha. An Ghaeilge agus an Béarla a bhí acu nuair a tháinig siad 'na bhaile chuig an oileán.
Imeachtaí Áitiúla Eile	Mianaigh a tháinig isteach: Scoilt an Mhine (Scoilt an Chladaigh Fhuil). Scéal faoi mhianach a tháinig isteach agus a phléasc. Scéal eile faoi mhianach a bhí ina luí amuigh ar an fharraige ón chósta. Labhair cúpla duine de na hoileánaigh leis an tsagart Shields agus mar a d’imigh an mianach leis an tseol mhara.
Daoine Aitheanta go hÁitiúil	'Kingsley Porter' agus mar a d’imigh sé faoi dhálaí amhrasacha.

**Catagóir: Nósanna agus Piseoga**
Fochatagóir	Cur Síos
Sagairt	Cumhacht shagart Mhic Phaidín. Bhítí ag déanamh poitín istigh ar an oileán. Scéal faoin lá a ndeachaigh an garda cósta isteach ar an oileán le teacht ar na daoine a bhí ag déanamh an phoitín. Scéal faoi stócach ar an Fhál Charrach a chuaigh a fhad leis an tsagart le hinsint dó go raibh sé lena scaoileadh an lá arna mhárach. Iníon an mhinistir a thosaigh ag gáire faoin tsagart lá amháin agus é ag siúl ar an bhealach mhór.
Comharthaí Báis	Scéalta faoi iascairí a chuaigh amach ar bháid agus a fuair comharthaí báis.
Nósanna agus Piseoga	Pisreoga ón tseanbhean fosta: An sagart agus an bád. An fear a scaoil an giorria sa chos. pisreoga a d’inis fear as Albain daofa: Giorria a théadh isteach sa teach gach lá. Bhí an clog ar an bhalla ag Dinny agus ar chuid mhór tithe ar an oileán.
Sagairt	Scéal faoi chumhacht an tsagairt, An tAthair Shiels istigh ar an oileán in Inis Bó Finne.

**Catagóir: Lonnú agus Cónaí**
Fochatagóir	Cur Síos
Lonnú agus Cónaí	Pisreoga na ndaoine ar an oileán: Chreidtí dá sábhálfá duine, go gcaillfí tú féin. Droch-ádh a bhí ann dá gcastaí bean rua ort ag dul ag iascaireacht. Bhí rud ann a dtugtaí an droch-amharc air.

**Catagóir: Ceirdeanna agus Cothú an Tí**
Fochatagóir	Cur Síos
Iascaireacht	Cuntas ar an oileán ó thús go deireadh. Rudaí a fuarthas ar an oileán a thug le fios do na daoine go raibh daoine ina gcónaí ar an oileán fadó a bhí ag brath ar an fharraige. Fuarthas cloch nach ón oileán é. Clann Mhic Suibhne an chéad dream a chur futhu ar an oileán agus bhí siad beo ar an talamh agus ó phrátaí den chuid is mó. Ní raibh portaigh ar bith ar an oileán ach fuair siad portaigh ar an tír mór, bhí obair chrua acu leis an mhóin a thabhairt chun an oileáin. Bhí áit chruaiche ag achan duine. Bhítí ag déanamh poitín ar an oileán fosta. D’imigh cuid mhór de lucht an oileáin go Meiriceá. Bhíodh cuid mhór iascaireachta ar siúl fosta, iascairacht gliomaigh. Bhí cuid mhór beithígh acu leis an obair throm a dhéanamh, 28 acu, agus dhá uair sa bhliain, ag rabhartach na Féile Pádraig agus rabhartach na Féile Muire san Fhómhar, théadh na beithígh amach ón Chlochán go tír mór i lár an lae le crúba a fháil ansin ar ais chuig an oileán arís ag meán oíche, cailleadh traidhfil acu an dóigh sin fosta. D’fhág an beithíoch deireanach an oileán sna seachtóidí. Ó thaobh cúrsaí creidimh de bhí baint ag Naomh Colm Cille agus ag Naomh Colmán leis an oileán. Chaitheadh na daoine teacht amach go Gort an Choirce le dul chun an Aifrinn, an bád a fháil ón oileán go Machaire Uí Rabhartaigh ar dtús agus ar ais. Bhíodh scoil sna tithe ann gur tógadh an scoil in 1895, thosaigh na daoineag dul 'na scoile agus iad 12 bhliana d’aois agus chuaigh siad faoi láimh an Easpaig agus iad 20 bliain. Bhíodh an scéalaíocht go mór mar chaitheamh aimsire acu. Bhíodh siad ag imirt cártaí agus ag damhsa chomh maith. Thagadh báid ó Thoraigh, Inis Meáin agus Gabhla corr uair chuig na damhsaí dá mbíodh an aimsir maith. Tá athrú mór ar achan rud anois, tá siad uilig imithe go tír mór ach creideann Dinny, é féin, go dtiocfaidh athrú ar rudaí arís.

**Catagóir: Seanchas Cráifeach**
Fochatagóir	Cur Síos
Na Naoimh	Na Mánaigh a tháinig go hInis Dúiche ar dtús. Bhí siad ar Chnoc na Naomh i nDoire Chonaire. Bhí Naomh Dúiche ar fhear acu. An dóigh ar chaith siad bata agus an áit ar thit sé. Bhí Naomh Colm Cille agus Naomh Beag ann fosta.
Na Naoimh	Cnoc na Naomh: Chonaic sé taibhse sa spéir uair amháin agus é ag buachailleacht ar Chnoc na Naomh. Bean ba ea í, gruaig fhada uirthi agus í ag clúdach leath na spéire. Tá creig ar an chnoc sin fosta agus lorg coise ann, deir siad gur lorg coise Cholm Cille é. Tá áit ann fosta ar bharr an chnoic a dtugtar Corr / Cur na Leabhar air. Cur síos ar an mhíniú a bhaineann sé féin as an ainm seo. Tógadh cros ann cúpla bliain ó shin.

**Catagóir: An Pobal**
Fochatagóir	Cur Síos
Na Scoltacha Náisiúnta	An Stalwick, 1941 Tháinig Dinny ó Mheiriceá nuair a bhí sé 7 mbliana d’aois, chuaigh sé isteach chuig an oileán agus tar éis bliana cuireadh amach é le buachailleacht. Chuaigh sé ar scoil i Machaire Rabhartaigh. Ba é Séan Mór Hanraí an máistir scoile ag an am sin. Bhí sé ar scoil an lá a tháinig duine le scéala, chuaigh siad uilig amach le hamharc ar an bhád a caitheadh isteach in éadan na gcreigeacha in Inis Dúiche, bhí damáiste déanta di cheana ó thoirpéad. Léim triúr fear di isteach san fharraige ach bhí an fharraige garbh an lá sin agus bádh iad. Fuarthas an t-inneall ón bhád ina dhiaidh sin. Ba Dé Céadaoin a tharla an t-eachtra sin agus deirtear ó shin go dtosódh an t-inneall ag obair dóibh gach lá den tseachtain ach amháin Dé Céadaoin. Cuireadh an triúr fear a bádh i reilig Chill Ulta ach tógadh cúpla bliain ó shin iad agus tugadh 'na bhaile iad. Ba as an Iorua an bád agus na fir. Lucht de scoith an pháipéir a bhí ar an bhád. Bhí cruach uirthi fosta. Cailleadh bád eile an bhliain chéanna, Meitheamh 1941. Chonaic Dinny an tionlacan amuigh ar an fharraige agus eitleáin na nGearmánach ag caitheamh buamaí anuas air. 'Iris' an t-ainm a bhí ar an bhád a tugadh go cé Bhaile an Easa agus is litreacha a bhí á n-iompair aige. B'éigean dóibh rudaí a chaitheamh di mar go raibh sí pollta, bhí stocaí síoda agus litreacha ag teacht isteach ar an Chladach, bhí na daoine ag tabhairt leo na litreacha agus ag cuardach iontu le hairgead a aimsiú.
Obair	Thosaigh a athair ag curaíocht nuair a tháinig sé 'na bhaile. Bhí bó agus beithíoch le ceannach ag achan duine an t-am sin. £2 a chosain bó agus £17 a chosain an beithíoch. Na barra a chur siad, bhí prátaí agus meacain bhiataise (beetroot) acu. Bhí blas galánta ar na prátaí.
Oideachas	Ag déanamh réidh le himeacht 'na choláiste thíos i mBaile Bhuirne, cuid de na daoine a casadh air ansin. Bhíodh sé ag teacht 'na bhaile ar saoire agus ag déanamh na hoibre a bhí le déanamh m.sh. na prátaí, feamnach, an mhóin, cochán. Bhí sé maith ag obair na speile. Cur síos ar uair amháin a bhí sé ag pilleadh ar Chorcaigh agus chaill sé an traein ó Bhaile Átha Cliath go Corcaigh. B’éigean do an traein mhall a fháil agus bhí sé 3 an chlog ar maidin nuair a shroich sé Corcaigh. Fear a casadh air a bhí ag iarraidh air a dhul leis. Bhí sé 14 bliana d’aois ag an am. Chaith sé 4 bliana ar an choláiste sin. Na daoine a bhí leis ina rang. Chailigh sé mar mhúinteoir. Chaith sé dhá bhliain i mBaile Átha Cliath ina dhiaidh sin. Chaith sé cúpla seachtain mar ionadaí i nDoire Chonaire agus iarradh air a dhul go Toraí tamall, chaith sé bliain agus 3 mhí istigh i dToraí. Ansin d’imigh sé go hAlbain.
Obair	Roinneadh an talamh i dToraí idir ochtar de chlann Uí Cholla, cur síos ar an obair a rinne siad ar an talamh idir rómhair, leasú agus ag cur phrátaí (pinks, banners agus prátaí gorma). Ag déanamh obair feamnaigh i ndiaidh meáin oíche ar Aoine an Chéasta. Bhí beithígh ag obair acu fosta. Bhíodh obair shéasúrach le déanamh. An dóigh ar thug siad faoin obair. Bhí meascán de ghaineamh agus créafóg sa talamh ar an taobh thoir den oileán, iontach maith le glasraí a fhás. Bhíodh siad ag baint ceilpe fosta agus ag iascaireacht scadáin agus na ngliomach.

**Catagóir: An tOsnádúr**
Fochatagóir	Cur Síos
Taibhsí	Chonaic Dinny taibhse go mall oíche amháin ina theach agus labhair sé leis. Níor labhair an taibhse ach mhothaigh Dinny uaidh gur ar mhaithe le Dinny é féin a bhí an taibhse ansin. Bhí a fhios aige ag an am cé a bhí ann ach d’imigh an t-eolas uaidh ina dhiaidh.

Theme by Danetsoft and Danang Probo Sayekti inspired by Maksimer